Destpêka vê mehê (03.10.2013) li sê
bajarên cuda (Bruksel, California, Toronto) konferans û civînên
Mozillayê hebûn. Ji çar aliyên cîhanê, ji gelek welatan bi
sedan kes, ji bo nîqaşên li ser berhemên Mozillayê yên wekî
Firefox, Fennec, Firefox OSê li van sê bajaran civiyan.
Ez, ku ji sala 2005an ve bi awayekî
dilxwazî Firefoxê werdigerînim kurdî, li ser navê Firefoxa
kurdî, beşdarî konferans û civînên li Brukselê bûm.
Sala 2005an, bi alîkariyên hêja
Erdal Ronahî, kurdîkirina Firefoxê dest pê kiribû û çend salan
piştî wê, Firefoxa kurdî di malpera fermî ya Firefoxê de di nav
zimanên wekî înglîzî, fransizî, almanî û zimanên din yên
cîhanî de ciyê xwe girtibû. Piştî vê serkeftinê, her ku min
derfet didît, min Firefoxa kurdî li ser kompîterên saziyên kurdî
û hevalên xwe saz dikir. Lê li gel vê jî, li (bakurê Kurdistanê
û) Tirkiyeyê hejmara bikarhênerên Firefoxa kurdî ji hejmara
bikarhênerên Firefoxa rûsî û almanî jî hindiktir bû.
Dibe ku gelek sedemên vê yekê hebin.
Yek ji van sedeman Google e, ku di Firefoxê de motora lêgerînê ya
standard Google e û Google kurdî wekî “tenê soranî” û bi
tîpên erebî qebûl dike. Dema di Firefoxa kurdî de Googleê vekî,
Google bi soranî û tîpên erebî vedibe. Li gel hemû hewldanan,
Google hê jî rê nade kurmancî. (Androîd bixwe jî berhemeke
Googleê ye û ji ber vê helwesta Googleê zehmet e ku Androîd bibe
kurdî/kurmancî) Dibe ku ji ber vê sedemê, di qada navneteweyî de
dilê me bi kurdbûna me bişewite. Lê min baş dizanî ku sedemeke
din jî heye ku ji sedema pêşî diltezîntir e; miletekî ku li
paytexta xwe bi zimanê xwe napeyive dê çima Firefoxê bi zimanê
xwe bi kar bîne?
Bêguman ev yek dibûn sedema
xemgîniyê. Piştî Firefoxa ji bo kompîteran, min Firefoxa ji bo
telefonên jîr jî wergerand kurdî, lê ji ber ku tu pergaleke
telefonên jîr (ne Androîd, ne Symbian, ne iOS, ne Windows ne jî
yên din) bi kurdî hene, Firefoxa kurdî ya ji bo telefonên jîr li
ser tu telefonan nayê sazkirin. Piştî demekê, ji ber van sedeman
min jî dev ji nûkirina Firefoxa kurdî berda.
Lê piştî ku navenda Mozillayê
ragihand ku ew li ser pergaleke ji bo telefonên jîr dixebitin, min
ji nû ve zend û bend badan ku qet nebe telefoneke jîr bi kurdî jî
hebe û min li ser Facebookê ji bo alîkariya wergerandina Firefox
OSê (pergala Firefoxê ya ji bo telefonên jîr) daxuyanî da. Mala
wan hezar carî ava be, Hozan Rûbar, Jêhat Zekî Taher, Flê Jiyan
û Ramo Gündogdu peyam şand û got ku ew dixwazin alîkariya
wergerê bikin.
Dema ku min amadekariya çûna bo
Brukselê dikir, gelekî li ber xwe diketim ku kurdî di Mozillayê
de gelekî li paş e û li ser navê Mozillaya kurdî tenê ez heme.
Lê piştî peyamên van çar dilsozên kurdî rûyê min hinekî geş
bû ku ez ê dikaribim li Brukselê bibêjim me ji bo kurdî komeke
wergerê heye.
Di konferans û civînên li Brukselê
de gotinên endamên komên wekî fransizî, almanî, çînî û
komên din yên hejmara endamên wan bi sedan û hezaran hene, gelek
bûn. Ji her komê pênc, deh, bîst kes di civînan de amade bûn ku
berhemên Mozillayê yên bi zimanên wan ji hêla bi deh û sed
hezaran kesan ve dihatin bikaranîn û tekane berhema kurdî ya
Mozillayê, yanî Firefoxa kurdî tenê 76 bikarhêner hene. Ne tenê
li bakurê Kurdistanê û Tirkiyeyê, li seranserê cîhanê 76 kes.
Dema ku komekê dixwest malpera
Firefoxê berhema xwe bi zimanê wê komê biweşîne, pêşî pakêta
zimên yanî versiyona ceribandinê diweşand û eger hejmara
bikarhêneran zêde be, hê nû li ser malpera fermî diweşand.
Niha jî rewş kêm zêde wisa ye. Dema
ku min behs kir ku bi milyonan kurd bi zaravayê kurmancî diaxivin û
ji bo Firefox OSa kurdî/kurmancî serî lê da, bersiva kesê
berpirs ew bû ku divê pêşî em di Firefoxa sermaseyê de bi pêş
bikevin. Yanî eger hejmara bikarhênerên Firefoxa kurdî hindik be,
Mozilla dê xwe nede ber barê Firefox OSa bi kurdî ku li gorî wan
sedem ew e ku di telefonê de hebûna gelek zimanan performansa
telefonê kêm dike.
Yanî bi kurt û kurmancî, hejmara me
kurmancan ne bi milyonan lê bi milyaran be jî ku em bi kurdî nejîn
û berhemên teknolojiyê bi kurdî bi kar neynin, yanî eger qumaşê
me ji zêr be û hîç xerîdar nebin, qîmeta wî qumaşî nîn e.
Li gel her tiştî, encamên konferans
û civînan dê bi kêrî kurdî bên ku çend xal jê ev in:
- Zimanê Firefox mobîleê dê ne ji
hêla pergalê (Androîd, Windows, iOS) ve bê diyarkirin. Yanî me
niha Firefox mobîle bi kurdî heye û ji bo em wê bi kar bînin ne
pêwîst e ku telefona me ya Androîd yan jî ya iPhone bi kurdî be.
- Mozilla dê ji bo Firefox OSê li gel
şirketên wekî ZTE, Alcatelê bi şirketên wekî LG re jî
bixebite.
- Firefox OS dê sala 2014an li welatên
Ewropa, Amerîkayê bikeve bazarê. (Ji niha ve li Îspanya, Almanya
û çend welatan derketiye bazarê)
- Di nêzîk de (piştî ku Firefox
desktopa kurdî hinek bi ser xwe ve bê) wergerandina Firefox OSê dê
bi fermî bi kurdî dest pê bike. (Niha em li ser kompîterên xwe
werdigerînin lê di nêzîk de em ê karibin wan dosyeyên xwe li
pergalê bar bikin.)
- ...*
Bi kurtî, eger hejmara wergêr û
bikarhênerên Firefoxa kurdî zêde bibe, telefonejeke jîr dê bi
hemû bername (App), xerîte, kontrola rastnivîsê, û taybetiyên
xwe bi kurdî çêbe.
Û piştî ku Androîd, iOS û pergalên
din bibînin ku telefoneke jîr ya bi kurdî bi hemû taybetiyên xwe
heye û kurdên ku hejmara wan bi milyonan e wê telefonê bi zimanê
xwe bi kar tînin, dibe ku ew jî derî li kurdî vekin. We go çi?
Li gel van tiştan hemû, divê vê jî
bibêjim ku karê wergerandina Firefoxê heta îro bi awayekî
dilxwazî hatiye kirin. Ji ber vê yekê, ne wekî karekî birêkûpêk
lê wekî karekî ku di wan demên ji ber karên bingehîn mayî de
hatiye kirin. Ji ber vê rastiyê, tiştekî normal e ku di vî karî
de kêmasî çêbin. Lê li gel hemû kêmasiyan, deriyê Firefoxa
navendî û her wisa deriyê Firefoxa kurdî ji bo hemû rexne û
pêşniyaran vekiriye.
Û kesên ku dixwazin Weba kurdî bi
kurdiyeke tekûztir bi pêş bikeve, dikarin bi van sê riyan
piştgiriya weba kurdî bikin. Yên ku dixwazin piştgiriyê bidin;
dikarin Firefoxa kurdî li ser kompîtera xwe saz bikin, dikarin
beşdarî koma wergerê bibin, diakrin bi riya e-payamê yan jî bi
riya koma Firefoxa Kurdî ya li ser Facebookê hemû rexne û
pêşniyarên xwe ragihînin.
Girêdana jêbarkirina Firefoxa
sermaseyê ya bi kurdî: http://goo.gl/bdmIQz
Koma Firefoxa Kurdî ya li ser
Facebookê: http://goo.gl/TI1kMJ
Di Firefoxa kurdî de Google wisa ye;
ziman bi kurdî/soranî ye û Google li gorî dewleta tu lê dijî,
zimanekî din pêşniyar dike. Eger li Swêdê dijî, Google dê
swêdî pêşniyar bike.
Firefoxa kurdî di asta ceribandinê de
li ser malpera fermî ya Mozillayê ye.
Rewşa wergerên Firefoxa sermaseyê
Amed Çeko Jiyan
amedcj@gmail.com
*Ev xala dawiyê xala herî girîng e
ku ji bo siberoja Mozillaya kurdî ez naxwazim niha behsa wê bikim.