Ev warê şerê hegemonyayê

Helbestvan û werger Kawa Nemir, ku bi gotineke di cî de ‘qiyametek pirtûk wergerandine, Hemû Soneyên William Shakespeare jî li pirtûkxaneya kurdî kire diyarî. Kawa Nemir ku îsal ji hêla Enstîtuya Kurdî ya Stenbolê ve hêjayî Xelata Ziman a Feqî Huseyîn Sagniç hat dîtin, mizgînî da ku dê gelek berhemên kesên wekî James Joyce, William Blake, John Keats, Seamus Heaney û gelekên din bibin kurdî. Nemir ku girîngiya duristkirina nexşeriyeke neteweyî anî ziman, got “Kingê ku welatê min li şûna Ehmed Arif, Sezaî Karakoç û neviyên wan Uryanî, Xanî, Mela, Feqî, Siyehpoş, Nalî û Cegerxwîn, Goran, Peşêw, Rojen Barnas, Arjen Arî, Berken Bereh, Mehmed Ûzûn, Helîm Yûsiv, Jan Dost, Hesenê Metê û navên nifşê Rewşenê bixwîne, em ê wê hingê bibînin bê qayîşkêşan çawa çêdibe.”


AMED ÇEKO JIYAN – ÇETÎN ALTÛN - AZADIYA WELAT

Helbestvan û werger Kawa Nemir, ku bi gotineke di cî de ‘qiyametek pirtûk wergerandine, Hemû Soneyên William Shakespeare jî li pirtûkxaneya kurdî kire diyarî. Kawa Nemir ku îsal ji hêla Enstîtuya Kurdî ya Stenbolê ve hêjayî Xelata Ziman a Feqî Huseyîn Sagniç hat dîtin, mizgînî da ku dê gelek berhemên kesên wekî James Joyce, William Blake, John Keats, Seamus Heaney û gelekên din bibin kurdî. Nemir ku girîngiya duristkirina nexşeriyeke neteweyî anî ziman, got “Kingê ku welatê min li şûna Ehmed Arif, Sezaî Karakoç û neviyên wan Uryanî, Xanî, Mela, Feqî, Siyehpoş, Nalî û Cegerxwîn, Goran, Peşêw, Rojen Barnas, Arjen Arî, Berken Bereh, Mehmed Ûzûn, Helîm Yûsiv, Jan Dost, Hesenê Metê û navên nifşê Rewşenê bixwîne, em ê wê hingê bibînin bê qayîşkêşan çawa çêdibe.”


AMED ÇEKO JIYAN – ÇETÎN ALTÛN - AZADIYA WELAT
Wergerandina hemû soneyan çi qas dem ajot?
Ne ku di nava van hemû salan re yekane karê min wergerandina soneyan bû, lê min 16 sal berê dest bi wergerandina hemû soneyan kir, min di ber re birrek deqên din wergerandine kurdî, lê pêvajoya wergerandina hemû soneyan 16 sal e.
Te hemû soneyên Shakespeare wergerandin kurdî. Gelo sedemeke taybet heye, ku te ji bo wergerandinê Shakespeare hilbijart?
Ez her dibêjim, ku Shakespeare ne kesê pêşîn e, wekî min jê berhem wergerandin, lê di nava navên mezin û girîng de yê pêşîn e min dest bi wergerandinê kir. Dîsa dibêjim, li gorî pîvana dijwariyê û giriftiyê, piştî Shakespeare nivîskarê ku beriya ku ez bimirim min dil heye tevî samana kurdî bikim nivîskarê îrlandî James Joyce û beriya hemû berhemên wî jî romana wî ya Ulysses e.
Lê pirs ew e, wekî çima beriya hemûyên mezin, Shakespeare û nexasim jî hemû soneyên wî. Zimanê kurdî hebûna min e; heke em ê behsa namûsê bikin, heke em ê behsa Kurdistanê bikin, heke em ê behsa ala xwe û nav û nîşana xwe bikin, ev hemû tên û li mijara zimên disekinin. Îcar, serêşiya min ew e, ka gelo ez ê çawa zar û zimên li vî zimanî bigerînim, ez ê çawa rê û delîveyên xwederbirranê firehtir bikim û ka riya vê yekê çi ye? Di vê yekê de, pişta min bi kelama kurdî, ango çi devkî çi jî nivîskî, bi kelepora min rast e, yek jî bi kelepora cîhanê, ango bi berhemên navên gerdûnî û bi alîkarî û desteka ku ez, heta ku ji min hat, wan bînim nava kurdî û ji wan werbigirim ji bo xêra geşedan û kulîlkvedana zimanê me. William Shakespeare, bi raya min, heke başebaş bi kurdî bikaribe bikelime û beşdarî qonaxa me ya nûjenbûnê bibe, dê bikaribe bibe yek ji mezintirîn sedemên bifirêketina vî zimanî. Ez behsa kûranî û firehiya zerengiya zimanê wî yê di berhemên wî de dikim.
Dibêjin zêr dizane, zor dizane, lê ez jî dibêjim, devê Shakespeareê kelamjor dizane. Lewma Shakespeare.
























Wergerandina soneyên Shakespeareê ku di wêjeya cîhanê de xwedî ciyekî girîng e û bi sedan salan berê hatiye nivîsandin ji bo Wêjeya Kurdî çi îfade dike?
Yek; ev werger serfiraziya zimanê kurdî ye, ku rêzeke helbestên evînê yên bêhevta anî kir kurdî. Dudu; bi raya min, ev werger ê hêz û şiyaneke mezin bide wergêr û helbestkarên kurd ên ku piştî me bi van karan rabin. Sisê; zimanê kurdî bi peyaneke bi vî rengî li hemberî zimanine berra jî xurt dest pê dike hêz û şiyana xwe, tixûbên xwe diceribîne. Çar; Wêjeya Kurdî dest pê dike dibe wêjeyeke cîhanî, ku ev kelepora gerdûnî çi qasî were bi kurdî ji nû ve bê kelimandin, ew ê ew qasî ciyê nasnava xwe li ser dika cîhanê qewîn bike. Pênc; ev werger wergêrekî kurd ê Shakespeare diyarî koma wergêrên cîhanê yên Shakespeare dike. Ev jî ne tiştekî hindik e.
Gelo pîlan dikî di sibehrojê de lîstikên şanoyê yên Shakespeare jî, ku wekî lîstik bi gelek zimanan hatine lîstin, wergerînî kurmancî?
Jixwe ez ev ji panzdeh salan zêdetir e ji aliyekî ve jî lîstikên Shakespeare werdigerînim kurdî. Bo niha du lîstikên wî, Xewna Şeveke Havînê û Romeo û Juliet li ber çapê ne. Me wekî Weşanxaneya Lîsê biryar girtiye, wekî em salê bi kêmanî du an jî sê lîstikên Shakespeare çap bikin û sala bê jî, pîlan ew e em Macbeth, Hamlet û Othello diyarî kurmancî bikin. Bi vî awayî, pîlana min ew e ez heta şeş heft salan hemû lîstikên Shakespeare diyarî kurdî, zaravayê kurmancî bikim. Bo deh salên bê, karê min ê sereke dê ev be, wekî ez hemû kuliyata Shakespeare bikim malê kurdî.
Li Îngilistanê, ji bo têgihiştina berhemên Shakespeare perwerdehiya ‘Zimanê Shakespeare’ tê dayîn. Gelo zehmetiyên wergerandina wî ji bo kurmancî çi bûn?
Zehmetiya pêşîn ew bû, ku zimanekî me yê zerîf î letîf û delal heye, lê dagirkeran ew tepeser kiriye, nuansên wî, kûraniyên wî berî dane mirinê, qet nebe, dest pê bûye têne jibîrkirin. Hevoksazî, dengsazî û hêza derbirranê, çi ji ber êrîşkariya dereke, çi jî ji ber bişivana ku hêmana navxweyî ya gurrbûna êrîşan e û bi destê me kurdan êdî kiriye bibe saziya oto-asîmîlasyonê, di qonaxên nûjenbûnê de, teng bûye, bi vê jî nehatiye ser, mirina zimanekî hatiye elamkirin.
Ne bi tenê ji wergerandina berhemên Shakespeare, lê ji hemû karê wergerê yê ku min kiriye û dikim armanca min her ew bûye ez bi xebata xwe ya daxilî bernameyekê û rênexşeyekê vê qonaxa kuştinê ji nav bibim, bi alîkariya wergerê zimanê xwe rakim ser zîn. Lewma, ji nava 80 berhemên min ji îngilîzî wergerandî her yekê ez bi jinavbirina zehmetiyekê hisandim û wan dawiya dawî berê min da kelepora me bi xwe. Lewma jî, bi azmûna min ji qiyametek wergerên xwe wergirtî û bi gencîneya ji Xanî, Feqî û Mela bigirin heta Cegerxwîn, Evdila Goran, Arjen Arî û gelek navên din, bi zargotina me ya ku bi qasî ku hatiye berhevkirin min zimanekî wergerê durist kir.
Min di vê riyê de dêla xwe di gelek qulan de rût kiriye, lewma jî, hemû zehmetiyên vî warî bi tomerî bi ser min de bên jî, şûrê min ê şervaniya bêdawîtiyê ji kalanê xwe kişiyaye carekê. Zehmetî ne xema min in!
Dema ku mirov li rewşa kurmancî dinihêre, dibîne ku ji hêla hejmara pirtûkên ku têne çapkirin ve û ji hêla naveroka wan pirtûkan ve îro nikare bi gelek zimanan re bikeve qayîşkêşanê. Li gorî te, sedemên sereke yên lawazbûnê û astengiyên li ber geşbûnê çi ne?
Beriya her tiştî pêwîst e em kurd baş tê bigihîjin, heke em warê çandî wekî warê şerê hegemonyayê nebînin û li gorî wê yekê em rênexşeyeke neteweyî durist nekin, mixabin em ê çu caran di avakirina Kurdistana xwe, rizgarkirin, parastin û bipêşvebirina zimanê xwe, çanda xwe û wêjeya xwe de bi ser nekevin. Divê em ji destkeftinên cîranên xwe û cîhanê sûdê werbigirin, lê ji wê jî bêtir divê em xwe ji nîrê ziman, çand, wêje, huner û rabûn û rûniştina tirkan, ereban û farisan rizgar bikin, em xwe ji wan bişon. Kes ne birayê tu kesî ye û ne em birayên wan in, ne jî ew birayên me ne. Tiştê ku ew bi hemû şêweyan li ser me ferz dikin hegemonya ye, çi spî çi jî reş, dagirkerî ye û divê em di guhê gê de ranezin!
Doza me ya neteweyî heke ne zelal be, em ê ber bayê her kesî bikevin. Çareseriya pirsa ku hûn dikin; pêşî pirsa navê welatê me ye, Kurdistan e; paşê, bê tirs û guman û bê bazarkirin parastina hemû mafên me yên rewa ye; paşê, qaşo tiştekî biçûk tê zanîn, lê gelekî mezin e, jinavbirina serxweşiya ku kesên mîna Ehmed Arif, Sezaî Karakoç û neviyên wan didin me. Kingê ku welatê min li şûna wan navan Uryanî, Xanî, Mela, Feqî, Siyehpoş, Nalî, Cegerxwîn, Goran, Peşêw, Rojen Barnas, Arjen Arî, Berken Bereh, Mehmed Ûzûn, Helîm Yûsiv, Jan Dost, Hesenê Metê û navên nifşê Rewşenê bixwîne, em ê wê hingê bibînin bê qayîşkêşan çawa çêdibe.




















Ji bo bipêşdebirina Wêjeya Kurmancî, gelo çi bar dikeve ser milê weşangeran, sazî û dezgehên çandî û siyasetmedarên kurd?
Weşangerên kurd divê girîngî û pûteyê bidin karê edîtoriyê. Divê hay ji rê û rêbazên weşangeriya gerdûnî hebin. Weşangerî ne beqalî ye, ne jî dikandarî ye. Ew dizanin ez çi dibêjim.
Sazî û dezgehên me yên çandî û siyasetmedarên kurd?! Bi tenê gotineke min ji van canik û camêrên me yên delal re heye. Ez heyretzede me. Hûn çi ji van dizên esilkurd ên ku hunermendiya wan kenê miriyan tîne, gelo hûn bi banga xwe ve çi ji van kurmên darê yên wekî Yılmaz Erdoğan, Bejan Matur, Îbo, Mehsûm û keriyê bêkêran hêvî dikin? Qey ji ber vê bêxemî û nizanim çiyê we nîn e, ku qiyametek nivîskar, helbestkar, hunermend û rewşenbîrên kurd î xemxur li gelek deveran perîşan bûne? Ez ku îro gotina xwe ya rast texsîr bikim, ez ê xwe bixapînim. Ez naxwazim xwe bixapînim.
Ji bo ku di sibehrojê de pêk bînî, li pêşiya te, bi vî rengî çi kar hene gelo?
Weku min got, wergerandina hemû berhemên Shakespeare karekî min ê berdewam e. Ya duduyan; min beşin jê ceribandine, lê ez ê êdî hêdî hêdî dest bi wergerandina Ulyssesa James Joyce bikim. Ya sisiyan; hemû wergerên xwe didim hev, çap bibin jî nebin jî, ez wan amadeyî çapê dikim, navên mîna William Blake, John Keats, Shelley, Coleridge, Sylvia Plath, Anne Sexton, Emily Dickinson, H. D. Amy Lowell, Langston Hughes, Carl Sandburg, Stephen Crane, Robert Creeley, Stevie Smith, Seamus Heaney û gelekên din. Wekî din jî, ez hemû berhemên Oscar Wilde jî werdigerînim, ji wan romana Wêneyê Dorian Gray û tibabek çîrokên wî ji zû ve amade ne. Xebatên min ên têkildarî edîtoriya Rêza Klasîkên Cîhanê û edîtoriya rêzine din a Weşanxaneya Lîsê berdewam in.
Kar gelek e; divê em bixebitin, divê em bixebitin…
Ji bo kurdî werger jêneger e!
Ji bo kurmancî, ku bi sedan salan nivîsandin li hêlekê, axaftina bi wî zimanî jî hatiye qedexekirin, girîngiya wergerê, bi taybetî girîngiya wergerandina klasîkan çi ye?
Kurt û bi kurmancî; ne ji wergerê be, em ê çu caran nikaribin devê şikefta gencîneya xwe û kelepora xwe vekin. Ne ji wergerê be, ne em ê bikaribin Xanî û gewreyên xwe baş nas bikin, ne jî em ê bikaribin wan bi cîhanê bidin naskirin. Ne jî wergera klasîkên cîhanê be, romannûs, çîroknûs û helbestkarên me dê ji xwe re qewlikan bibêjin. Ne ji wergerandina deqên teorîk û şanoyê be, ne wê rexnegirên kurd rabin, ne jî wê şanoya kurdan, sînemaya kurdan, zanista kurdan, felsefeya kurdan bê damezirandin. Me dest pê kiriye em sed romannûs û çîroknûsên mezin ên cîhanê, berhemên navên wekî Shakespeare, Faulkner, Marqueze, Kafka, Yaşar Kemal, Oscar Wilde, Daniel Defoe, Charles Dickens, William Saroyan û êd. werdigerînine kurdî. Bila ev hemû çap bibin, di nava pênc an jî deh salan re ji aliyê girseyan ve bêne xwendin, em paşê rûnên careke din bipeyivin. Em ê wê hingê bibînin kî berx e, kî beran e, em ê bibînin çi ka kê heta niha dara derewan av daye.


http://welat.org/haber_detay.php?haber_id=71044&Grup=DOSYA

Çîrokeke Zivistanê cemedan dihelîne

AMED ÇEKO JIYAN
Lîstika muzîkal a Haldun Dormen Çîrokeke Zivistanê, ku berê bi tirkî hatiye lîstin û wekî fîlm jî hatiye çêkirin, ji hêla Mem Mîrxan, Lal Laleş û Mîran Janbar ve li kurdî hatiye wergerandin û şanogerên serkeftî yên Şanoya Bajar a Şaredariya Bajarê Mezin a Amedê (DBŞT) lîstik derdixe ser dikê. Lîstika ku 26’ê sibatê cara yekemîn derkete ser dikê, hê jî eleqeyeke nedîtî dibîne. Di hefteya sêyemîn de jî şanogeha Şaredariya Bajarê Mezin a Amedê têrî hezkiriyên şanoyê nekir. Bilêtên Çîrokeke Zivistanê tune diçin. Lîstik hefteyê du rojan tê listîn. Hejmara kesên lîstik temaşe kiriye ji 2 hezar û 200’î derbas bû.
Çîroka lîstika ‘Çîrokeke Zivistanê wiha ye: Qeymeqamê nû yê nahiyeyê ji ber ku berf bariye nikare bê. Lê ev nahiye cihê mirovên sextekar, kedxwar, îstîfkar û sûkereşkaran e. Hemû welatiyên ku ji ber sextekar û îstîfkaran bêzar bûne, bi kelecan û mereqê li benda qeymeqamê nû ne. Rojekê du kes tên bajar û Çawişê Dîn wan bi bajariyan wekî qeymeqamê nû û cîgirê wî dide nasîn. Ev du kesên ku wekî qeymeqam û cîgirê wî dest bi kar dikin, hewl didin ku hê berf neheliyaye, gel ji destê kedxuran rizgar bikin... Piştî ku berf dihele, rastî derdikeve holê.
Me got ev lîstik berê bi tirkî wekî fîlm hatibû çêkirin. Di wî fîlmî de Qeymeqamê Dîn ango serleheng Kemal Sunalê ku wekî Înek Şaban (Şabanê Çêlek) dihat naskirin bû.
Lîstikvanên DBŞT’ê ku berê jî gelek lîstikên hêja derxistine ser dikê û heqê lîstikan danê, di vê lîstikê de jî performanseke hêja nîşan didin. Ji hêla gelek koman ve gelek lîstik bi kurdî hatine ser dikê. Lê rexneya herî zêde derdiket pêş ew bû ku ‘her lîstikvanek bi devoka gundê xwe dipeyive’. Lîstikvanên DBŞT’ê jî di gelek lîstikên xwe yên ku berê derxistibûn ser dikê de di heman kêmasiyê de bûn. Lê di çend lîstikên dawî û di vê lîstikê de jî, lîstikvan êdî bi kurdiyeke standard dipeyivin.
Lîstikvanekî sînemaya tirkî ku niha navê wî nayê hişê min, li hemberî rexneyên wekî ‘Li Yeşîlçamê fîlmên hêja nehatine çêkirin’ digot ‘me qet tiştekî baş nekiribe jî, me ev gel fêrî axaftinê kir.’ Ji ber vê hêla şano û sînemayê ku ji dibistan û televîzyonan bêtir bandorê li ser gel dikin, pêkan e ku di nava civakê de kurdiyeke standard bê bicîkirin. Wisa xuya ye ku lîstikvanên DBŞT’ê bi kurdiya xwe ya ber bi standardbûnê ve, dê hê bêtir bên temaşekirin.














Digel ku pêşandana lîstikê beriya mehekê dest pê kir jî, eger mirov hefteyek berê bilêtên xwe veneqetînin, du-sê rojan beriya lîstikê nikarin ji bo lîstikê bilêtan peyda bikin. Ev eleqeya germ a nedîtî ger ji Haldun Dormen ger jî ji Kemal Sunal diqewime, rasterast vediguhere eleqeya ji bo şanoyeke kurdî. Bi vê hincetê jî, şanogerên kurdî li hemberî eleqeyeke wisa nîşan didin ka dikarin çiqasî serkeftî bin.
Di vê rewşa ku di her warî de li hemberî bêeleqebûna ji bo berhemên bi kurdî gazinc tên kirin, ev lîstik dikare bibe derfet ku berhemên kurdî jî ji niha pê ve eleqeyeke germ bibînin û ev eleqeya germ cemedên ji hêla dagirkerên Kurdistanê ve bi polîtîkayên asîmîlasyonîst di navbera kurdî û kurdan de hatine çêkirin, bihelîne.


http://welat.org/haber_detay.php?haber_id=70868

Li ser înternetê gera kurdewar

Amed ÇEKO JIYAN - AMED

Mozilla Firefox ku wekî gerokeke (browser) çavkaniya vekirî û nivîsbariya azad derketiye bazarê, ji roja hatiye belavkirin heta niha, di nav bikarhênerên înternetê de bi lezgînî belav dibe. Mozilla Firefox ku pêşî bi ramanên Çavkaniya Vekirî bû reqîbê Internet Explorera (IE) Microsoftê, piştî ku li gelek zimanan hate wergerandin textê IE'yê hejand.
Beriya Mozilla Firefoxê, digel ku hin gerokên din hebûn jî, em dikarin bêjin ku gera li ser înternetê di bin tekela Înternet Explorera Microsoftê de bû. Microsoftê gelek salan, ji bo ku bikarhênerên kompîturê bi xwe ve girêbide geroka IE'yê tenê ji bo Windowê çêdikir û ji ber vê jî, Înternet Explorer wekî sembola înternetê dihate nasîn.

TEXTÊ IE'Ê HEJAND
Lê ev tekel û desthilatdariya dêwa kapîtalîst Microsoftê pir neajot. Dema ku cara yekemîn Mozilla jî kete bazara înternetê, tu kesî texmîn nedikir ku dê li hemberî vê dêwa kapîtalîst reqîbeke xurt derkeve. Lê digel her tiştî, ji ber hin kêmasiyên teknîkî, Mozillayê nekarî li hemberî IE'yê derkeve pêş. Li ser vê jî, ji hêla Mozillayê ve Mozilla Firefox bi lîsansa GPL (General Public License – Lîsansa Giştî ya Mecaweriyê) kete bazarê. Ji roja ku GPL hatiye avakirin ve, ji bo dêwa tekel a kapîtalîst Microsoftê bûye tirsa herî mezin. Bername û pergalên ku di bin lîsansa GPL'ê de ne, bi tu awayî nayên firotin seba wisa tê qebûlkirin ku zanîn ne malê tu kesî ye; zanîn bi hezaran salan bi keda bi hezaran kesan bi pêş ketiye. Dema ku bernameyek bi lîsansa GPL'ê tê belavkirin, ji her derên cîhanê mirov dikarin heta kodên wê, wê binirxînin û eger hebe kêmasiyên wê temam dikin û çewtiyên wê serast dikin. Ji ber vê xebata komunal, bernameyên GPL'ê wekî berhem û hilberînên cemaweriyê tên qebûlkirin û bi vê şêweya xebatê, bername û pergalên herî baş yên bi lîsansa GPL'ê ne.

ZANÎN MALÊ GEL E
Mozilla Firefox jî di bin lîsansa GPL'ê de kete bazara înternetê û ji ber vê taybetmendiya xwe, di demeke kin de belav bû û textê IE'yê hejiya.
Mozilla Firefox ku ji hêla Koma PCKurdNet'ê ve tê wergerandin, ji mêj ve xizmetê bi kurdî jî dide. Ligel vê azadiya ku Mozilla Firefox ji bo hemû zimanan pêşkêş dike, bi taybetmendiyên xwe yên astenkirina malperên êrîşkar û hwd. wekî geroka herî ewle; bi navrû, dirb û pêşekên xwe yên xweşik wekî geroka herî xweşik; bi vekirina hilpekînan, paqijkirina daneyên taybet û tomarkirina bijareyan wekî geroka herî bikêrhatî û bi leza xwe jî wekî geroka herî lezgîn tê nasîn.
Mozilla Firefox di her guhertoya xwe de tiştekî nû li xwe zêde dike û di warê gera li ser înternetê de derfetên bêhempa pêşkêşî bikarhênerên înternetê dike. Taybetmendiya dawî ya Firefoxê, 'Personas' e. Personas ew taybetmendî ye ku bikarhênerên înternetê dikarin dirb û navrûyê geroka xwe li gorî dilê xwe biguherînin. Firefox ku ji mêj ve bi kurdî jî tê belavkirin, bi personasan navrûyên kurdewar jî pêşkêş dike û zêdetir dibe kurdewar.

GERA KURDEWAR
Bi personasên der barê Azadiya Welat, Xaltîka Eyşo, Koma Pckurd, Ubuntuya Kurdî, Egîd, Mazlum Dogan, KCK û gelek hêmayên din ên kurdewar hatine amadekirin, ligel zimanê Firefoxê, navrûyê wê jî bi reng û hêmayên kurdewar xemilî. Yên dixwazin bi van navrûyên kurdewar bikevin înternetê, dikarin bikevin malperên www.pckurd.net û www.mozilla.com/kuyê.

Teknolojî û kurdî

AMED ÇEKO JIYAN

Serdema ku em niha tê de dijîn, serdema teknolojiyê ye. Bi saya pêşketina teknolojiyê gelek karên ku gelek hêz û lêçûn dixwestin bi hêsanî pêk tên. Ev hêla erênî ya teknolojiyê ye.
Eger em dibêjin ‘hêla erênî ya teknolojiyê’ nexwe ‘hêla neyînî ya teknolojiyê’ jî heye. Teknolojî jî wekî ‘zanîn’ê eger li dijî berjewendiyên mirovahiyê bê bikaranîn, ne baş e. Di cîhana îro de, teknolojî herî zêde di bin desthilatdariya artêşan de ye. Gelek hilberînên ku niha ji bo bikaranîna mirovan ketine bazarê -ji miqilkên teflon bigire heta projeksiyon û înternetê- pêşî ji bo xizmeta leşkeriyê hatine dahênan û piştre ketine bazara mirovan.
Eger em ji bo me kurdan mijarê bigirin dest, em dikarin ji xwe re qala El Cezîrî bikin ku ji hêla hemû cîhanê ve wekî yekemîn kesê li ser robotan xebitiye tê qebûlkirin û xwe pê bipesinînin her wekî em rewşa wêje û weşangeriya kurdî ya îroyîn nabînin û timî qala Xanî, Cizîrî, Baba Tahir û hwd. dikin. Lê ji bo ku em rastiyê bibînin divê em li rewşa xwe ya îro binêrin.
Ji bo bandorên teknolojiyê yên li ser kurdan û kurdî, em ji televîzyonê ku yek ji amûrên teknolojiyê yên herî berbelav e dest pê bikin û piştre kompîtur û înternet û pê re pê re em dikarin heta amûrên din ên ragihandinê herin.
Televîzyon bi nûçe, bernameyên nîqaşan, fîlm, belgefîlm û gelek bernameyên cuda yên ji bo mezin û biçûkan amûreke gelekî hêja ye ji bo mirovan. Lê dema em ji bo me kurdan nêzî mijarê bibin, rewş ji erêniyê vediguhere neyîniyê. Televîzyon li bajarên bakurê Kurdistanê piştî salên 80’yî belav bû û niha hema bêje di her malekê de televîzyon heye. Televîzyona ku diviya civakê ‘bi pêş ve’ bibe, bûye amûra herî bi hêz a asîmîlekirina kurdan. Asîmîlasyona ji avabûna komarê heta salên 80’yî pêk hatî, bi qasî nîvê asîmîlasyona çend salên li dû hatina televîzyonê, pêk nehatiye. Jê wêdetir televîzyon bûye amûreke ku dijberiya kurdî û kurdayetiyê dixe dil û mejiyê kurdan.
Ev mînaka ji bo televîzyonê, ji bo dahênana herî pêşketî ango ji bo kompîtur -û înternetê jî lê ye. Dema em îro bala xwe didine ser înternetê, em dibînin ku cîhaneke nû ya nîgaşî li ser înternetê hatiye pê. Û her milet bi zimanê xwe di vê cîhanê de cih digire. Ango kompîtur û bername û tiştên din ên li ser înternetê bi zimanê xwe bi kar tînin. Ji bo wergerandin û çêkirina pergal û bernameyên kompîtur û înternetê, ji hêla dewlet, zanîngeh, sazî û komên gelek gelan ve budçe tê terxankirin. Lê mixabin em nikarin ji bo kurdî qala pêkanîna xebateke bi rêk û pêk bikin. - Tenê xabata Koma PCKurd heye lê ji ber ku bêxwedî maye, xebatên dikin nayên dîtin.- Ji ber vê jî, em mecbûr dimînin ku di vê cîhana nîgaşî de bi zimanên din cî bigirin.
Di cîhana komputergeriyê de herî zêde ji bo pergal û bernameyên Çavkaniya Azad ên bi lîsansa GPL (General Public License - Lîsansa Giştî ya Cemaweriyê) pere tê terxankirin. Lînux ku pergaleke gelekî pêşketî û bikêrhatî ye û xwedî lîsansa GPL’ê ye ji hêla gelek dewlet, şîrket û saziyan ve tê bikaranîn û destekirin. Hin ji wan ev in: Dewleta Federal a Brezîlyayê piştgiriyê dide Linuxê. Li dibistanên herêma Kerala a Hindistanê perwerdehî bi Linuxê tê dayîn. Artêşa Rûsyayê ji bo xwe, li ser bingeha Linuxê pergalek diafirîne û dê wê bi kar bîne. Her wiha Dewleta Çînê li hemû sazî û dezgehên dewletê bikaranîna Linuxê ferz dike. Wekî din, dewletên wekî Awisturya, Fransa, Almanya û gelek dewletên din ji bo ku bi temamî derbasî Linuxê bibin dest bi xebatan kirine. Jixwe gelek dewlet, wekî ku li Tirkiyeyê Artêş ji bo xwe Linux daye çêkirin û wê bi kar tîne, Linuxa xwe çêdikin û wê bi kar tînin.
Hema bêje tevahiya zanîngehên li ser rûyê cîhanê û şîrketên wekî Google, NASA,IBM, Yahoo, HP, Boeing, HSBC, CitiBank, Sony Ericsson, Nokia, Siemens, Samsung, Motorola, General Motors, Hyun, Oracle, EToys, Tübitak, Troll Tech Linuxê bi kar tînin û bi awayekî piştgiriyê didin pêşdeçûna Linuxê. Ji bilî van dewlet, sazî û şîrketan, Windows bixwe jî li gelek saziyên xwe Linuxê bi kar tîne.
Gelek pergal û bernameyên GPL’ê ji hêla PCKurd.Netê ve hatine wergerandin. Bi qasî bernameyên ji bo Lînuxê, bernameyên ji bo Windowsê jî li kurdî hatine wergerandin. Digel ku lêçûna vî karî -karê kurdîkirina teknolojiyê- pir e û ji bo pêkanîna wî enerjiyeke mezin pêwîst e, çend ciwanên kurd bê piştgirî û destek, tenê bi dilxwazî vî karî didin meşandin. Lê dema em li encamê dinêrin, encam gelekî trajîk e. Wekî mînak: pergala Ubuntuyê ku bi xalên felsefeya xwe yên wekî ‘Divê nivîsbarî bêpere bin.
Amûrên nivîsbariyan divê ji bo zimanên zikmakî yên kesan bikêrhatî bin. Mirov divê ji bo pêdiviyên xwe di kesanekirina nivîsbariyan de bikaribin azad bin’ di nav pergalên Lînuxê de pergala herî bikêrhatî û pêşketî ye. Lê ev pergala digel gelek bernameyên ji bo înternet, ofîs, muzîk û vîdeoyê li kurdî hatiye wergerandin, tenê ji hêla hin kesan ve tê bikaranîn. Mînakeke din jî Mozilla Firefox e ku li seranserê cîhanê textê Înternet Explorera Microsoftê hejandiye. Ev bernameya ku geroka herî lezgîn û ewle ye digel gelek zimanan, ji mêj ve bi kurdî jî xizmetê dide. Lê li Tirkiyeyê hejmara bikarhênerên Firefoxa kurdî bi qasî hejmara bikarhênerên Firefoxa almanî û rûsî tune. (Ma ji dil jî li Tirkiyeyê hejmara alman û rûsan ji ya kurdan pirtir e?)
Sala borî, di hêla teknolojiya kurdî de sê tiştên hêja pêk hatin; telefona bi kurdî, kombiya bi kurdî û klavyeya bi kurdî.
Digel ku buhayê klavyeya kurdî ne giran e, mixabin ez hê jî li tu derê laqî kompîtureke ku klavyeya wê bi kurdî ye nehatime. Ji klavyeya kurdî zêdetir, telefon û kombiya kurdî ji bo ku kurdî careke din bikeve nava civakê, xebatên hêja ne. Asta bikaranîna kombiya kurdî nizanim lê ji bo telefona kurdî, dikarim bêjim ku têkçûneke mezin bû ji bo kurdî. Xebateke ku ji bo kurdî gelekî hêja bû, bi îflaskirina şîrketa ku telefonên kurdî difiroşe, têk çû.
Ji ber ku ev çend hebek karên ji bo kurdîkirina teknolojiyê bêxwedî man û têk çûn, êdî di vî warî de tu pêşketin xuya nake. Lê eger wekî seydayê Ehmedê Xanî gotî, bazar ne kesad bûya û xwediyên kurdî hebûna, ji menuyên televîzyonan û DVD playeran heta Ipodan û ekranên mîhengan ên makîneyên cilşo û firaqşoyan û pêlîstokên zarokan ên ku dipeyivin dibûn kurdî.
Ji bo meşandina karekî wisa bibandor lê ewqas jî hêsan, bi qasî jidilbûn û dilxwaziya kesên ku dê vî karî bikin, divê ev kar ji hêla kesên xwedî payeya biryardariyê ve hêja û birûmet bên dîtin. Nexwe, komek ciwanên dilxwaz dikarin rabin û di nava demekê de bêyî ku ji tu kesî û tu derê piştgiriyekê bistînin van karan hemû pêk bînin. Lê ji ber ku ew kes û ew kar dê bêxwedî û xudan bimînin, dê tu wateya vê kedê tune be.