Ev bajar bi kurdan re kurdî diaxive

Kurdî dibe mêvana Amedê

Bi xêr û xweşî di 2, 3 û 4ê adarê de li Amedê Konferansa Ziman a Neteweyî tê sazkirin. Ameda ku demekê pişta xwe dabû kurdî dê sê rojan mazûvaniya hemû zaravayên kurdî bike. Li vî bajarê kurmancî û kirmanckiyê soranî, hewramî û lorî dê bibin mêvan û kurdên ji pênc parçeyên Kurdistanê dê bi zaravayên/lehçeyên xwe peyvên kurdî pêşkêşî bajêr bikin. (Ji ber termê 'kurdên Ewropayê' divê termekî nû biafire: Kurdistana Ewropayê, parçeyê pêncemîn :) )

Derba kuştinê

Dema ku bakuriyek diçe Başûr û piştî ku kêmasiyên wê derê dibîne û rexne dike, başûriyên 'heyat im' û 'can im' jî derba kuştinê/hişkirinê/bêdengkirinê lê dixin: Dema em li Ameda paytex (vê peyva paytextê bi qerfî dibêjin) bi kurdî diaxivin kes ji me tênagihe, em li xwe diheyirin.

Em bibêjin ji virê ne heta mala Xwedê be jî, heta nîvê riya mala Wî gotina wan heq e. Lewre heta salên dawiyê jî li vî bajarî kesên bi tirkî nizanibin li xwe diheyirîn.

Rewşa berê

Bi ya min sedemeke vê ya girîng heye. Heta beriya çend salan dema li vî bajarî yek bi esnafan re bi kurdî biaxiviya, esnafî li traş û cilên wî dinêrt ka “welatparêz” e an “hîzbullahçî” ye.

Ez ji xwe dizanim, dema diçûme dikanekê ku tiştekî bi kurdî bikirim, esnafî peyva “heval” li nav axaftina xwe direşand.

Mînakeke din a ji vê sosrettir: Rojekê ji ber ku pereyê avê zêde hatibû, ji bo îtirazê ez çûm DÎSKÎyê. Çi ji kêfan çi ji zexeliyê riyê min hinekî dirêj bûbû. Dema çûm cem karmendê DÎSKÎyê û min îtiraza xwe bi kurdî kir, camêrî guh neda min û di ser de jî ez neheq derxistim. Gava ku min dev jê berneda û li mafê xwe pirsî, rasterast (bi tirkî) got, “Tu nehatiyî îtiraza deynê avê, tu hatiyî antî-propagandayê û şaredariya me reş dikî”.

Wê kêliyê ez têgihîştim ku mesele ligelhevbûna peyva kurdî û riyê dirêj e.

Lê niha?

Heta beriya çend salan rewş ev bû. Lê niha guheriye. Hefteyeke sax li vî bajarê ku mora “kurdînezaniyê” li qûnê ketiye bi birakê xwe yê hêja Can Êzîdxeloyê di mijara zaravan de şareza -ku bi tirkî nizane- re geriyam. Li gel ku em tenê bi kurdî diaxivîn, em hîç li xwe neheyîrîn. Lewre dema yek dihat bi esnafekî re bi tirkî diaxivî, wî esnafî bi tirkî bersiva wî dida; gava em bi kurdî diaxivîn, bersiva me bi kurdî dida.

Wekî din, li vî bajarî hemû kêliyên jiyana min û yên gelek kesên din ku ez nas dikim bi kurdî ne, lê tu carî li xwe naheyirim.

Bi kurtî; ev bajar bi tirkîaxêvan re bi tirkî û bi kurdîaxêvan re bi kurdî diaxive.

Nîşe: Di van sê rojên konferansê de ez ê çavdêriyên xwe û atmosfera konferansê ji we xwendevanên NûKurdê re binivîsim.

Amed Çeko Jiyan – nukurd.com

Li Amedê çend kurdîhez hene?

Êdî me jî akademiyek heye

Di Roja Zimanê Dayikê ya Navneteweyî de li Amedê Akademiya Ziman û Wêjeya Kurdî ya Ehmedê Xanî hate vekirin. Li ser xêrê be.

Hêvî dikim dawiya vê ne wekî ya Akademiya Dîrokê be.

Akademî li avahiya berê ya şaredariyê ye, sê taq e û xweş hatiye raxistin. Di navê de odeyên rêveberan, odeya pirtûkxane û xwendinê, salonên civîn û konferansê, xwaringeh û quncikên vehesîn û sohbetê hene.

Bi hêviya ku dê li wê avahiyê xebatên karibin giraniya navê wê ragirin bêne kirin, dixwazim xweşbîniya xwe bînim ziman.

Ma hejmara kurdîhezan ev e?

Hejmareke gelekî hindik kes hatibûn merasima vekirina akademiyê. Hejmara polîsên li derdorê xwe xef kiribûn ji ya “kurdîhezan” zêdetir bû. Ev yek dilê mirovî diêşîne. Nîvê beşdaran şaredar û siyasetmedar bûn û nîviyê din jî xebatkarên saziyên kurdî bûn.

Ji ber ku her kesekî li wê derê “tiştek” bû, hejmara axêveran jî zêde bû. Lê di wê atmosfera ku bi axaftinên dirêj yên “gelek kesan” êdî mirov ji canê xwe bêzar dibû de, sohbeta du kalên li paş gelekî bala min kişand.

Her du kal li ser pankarta peywira pîroz ya tabelaya akademiyê bi cî tîne (!), diaxivîn. Yekî ji yê din re xwend: “Akademiya ziman û vejeya...”

Yê din lê vegerand: “Ne vejeya, wêjeya...”

“Ma çi ferq dike, ha vêje ha wêje.”

“Ferq dike.”

Zilamê din piştî bêdengiyeke kin, got: “Nexwe di ya wan de 'v' ye û di ya me de 'w' ye.”

Zilamê hevalê wî li hemberî vê nezaniya hevalê xwe got: “Na. Di ya wan de tenê 'v' heye. Di ya me de 'v' jî heye 'w' jî heye.” û wekî alimekî axivî: “Çar pênc herfên din jî ferqlî ne. Î, û, x, ê. Bû çar? Çar herf ji ya wan zêdetir e.”

Lê piştî dûrketina wan, dîsa tûşî nava guhdêriya wan axaftinên “ku qet hewce nedikir” bûm.

'Demokrasî ev e'

Dema ku pêşkêşvana merasimê ji bo axaftinê bang li Şaredarê Bajarê Mezin ê Amedê Osman Baydemir kir, hê Baydemir negihîştibû mîkrofonê, kalek ji nava wê “neqerebalixê” xwe çeng kir û mîkrofon ji wan stand. Kalê kurdîhez bi gotinên lihevhatî têr pesnê kurdî da û bêyî ku gotina xwe dirêj bike, mîkrofon da xwedî. Diyar bû ku Baydemir jî ji vê helwesta kalo û ji kinbûna axaftina wî kêfxweş bûbû, loma got “Demokrasî ev e. Dema ku gel bixwaze, dikare rahije mîkrofonê.”

Medyaya organîze

Welatekî bê rojnamevan

Di vê serdema em tê de dema behsa “çar hêzên demokrasiyê” tê kirin, hêza herî zêde berjewendiyên gel diparêze hêza rojnamevaniyê/medyayê ye. (Tew mala minê.) Lewre qanûnçêker û rêveber ji hilbijartinekê heta hilbijartina din ji gel dûr in. Jixwe dema qanûnçêker û rêveber pişta xwe didin gel, daraz jî an bi kêfa wan e an jî bi kêfa xwe ye. Lê medya? Ji ber ku medya her roj xwe/berhemên xwe pêşkêşî gel dike, neçar e li hêla gel be. Lê eger li welatekî hîç rojnamevan tune bin? Hebin lê wekî ku tune bin?

Organîzebûna medyaya tirk ji bo 15ê Sibatê

Îsal jî di salvegera radestkirina rêberê PKKê Abdullah Ocalan de li Kurdistan û gelek bajarên Tirkiyeyê kurd rabûn ser piyan; li her derê çalakî hebûn, lê “medyaya tirk” tune bû.

Ya rast xebatkarên wê jî li wan çalakiyan bûn, wêne girtin, nûçe nivîsandin... Lê medyaya tirk bi helwesteke organîzebûyî ew nûçe nedan. Wekî salên 90î, û wekî gelek geşedanên derbarê kurdan de, wekî roja qetliama Roboskê...

Hêza 4emîn ev be, rewş jî dê ev be

Heta ku li Tirkiyeyê hêza çaremîn ango medya û rojnamevanî ev be (ango ne ji bo agahdarkirinê lê ji bo armancên din bixebite), rewşa hemû gelên Tirkiyeyê jî dê her ev be.

Em di nûçeyên wan de her roj dibînin, dibêjin li filan welatî krîza aborî heye, bêvan welat dikeve krîza aborî. Û çalakiyên gelên wan welatan ku li dijî zêdebûna betaliyê û bacan serî hildinin nîşan didin.

Lê gelo ev medya qet meraq nake ka rewşa li welatê wê ji yên din çiqas cudatir e?

Fermo li çend welatan buha, bac, rêjeya bacê û buhayê firotinê yê benzînê wisa ye*:

Tirkiye 1.96 – 1.29 – %65--------------3.86 tl

Yunanistan 1.50 – 0.97 – %64-----------2.95 tl

Îtalya 1.36 – 0.79 – %58---------------2.67 tl

Îspanya 1.15 – 0.63 – %54--------------2.26 tl

Bila ne goşt bişewite ne jî bist

Çendê ha yekî ji IMC TVê digot ji bo reklaman serdana hin şirketên mezin kirine, wan şirketan jî demekê li televîzyona wan temaşe kiriye, û bi hinceta di televîzyonê de ji gerîlayan re nabêjine “terorîst” reklam nedane wan.

Çend rojan piştî wan gotinên wî, di bultena nûçeyên şevê ya IMC TVê de bi dehan caran peyva “terorîst” û “teror orgutu” (rêxistina terorê) hate gotin.

Çawa hate gotin?

Nûnerê Enqereyê yê rojnameya Starê bi telefonê beşdarî weşanê bûbû. Spîkera IMCê li ser girtinên endamên MÎTê pirsî, û wî jî got û biland. Lê ji her pênc peyvên ku ji devê wî derdiketin teqez sê peyv “terorîst” bûn.

Ne bi hemdê min, hema wê kêliyê ew mesela reklamê hate hişê min. Wekî wî yê dibêje “Bila ne goşt bişewite ne jî bist”.

Lê eger hem goşt bişewite hem jî bist?

Bijî Demirtaş!

Min nivîsa xwe ya vê hefteyê bi hevoka beriya vê qedandibû. Lê piştî ku min îro li axaftina Selahattîn Demirtaş a li Hewlêrê temaşe kir, min xwest sernavekî ji bo wî jî vekim.

Wî wekî hin siyasetmedaran nekir. Piştî bi bîr anî ku ew zaza ye, lêborîna xwe xwest ku bi kurmancî baş nizane û got “Ez ê bi kurmancî biaxivim”. Û bi kurmancî axivî.

Ma ji bo vê çi tê gotin? Bijî Selahedîn! Bijî Demirtaş!

Lê xwezî beşek ji axaftina wî bi kirmanckî (dimilkî) bûya. Lê dîsa jî, bijî!

* http://forum.memurlar.net/konu/1127085/

Tika dikim, kesî nexapînin

Zimanê te an yê min?

Dema min li Elezîzê zanîngeh dixwend, rojekê min dît li bin holika li ber deriyê beşê sê hevalên me yên ji Rihayê û neteweperestekî tirk rûdiniştin. Ez jî çûm bin holikê. Neteweperestê tirk ji wan re digot "ev der Tirkiye ye, em li bin ala tirkî dijîn. Hûn nikarin li virê bi kurdî bipeyivin, divê hûn bi tirkî bipeyivin."

Li ser van gotinên wî ez qehirîm û ketim navberê. Yek ji min yek jê, neteweperestoko dît dawiya vê nîqaşê şer e, ji tirsan teza xwe guhert û got, "ez ji bo xêra we wisa dibêjim. Hûn bi tirkî bipeyivin ji bo we jî çêtir e, lewre kurdî zimanekî qels e".

Bulent Arinç jî kêm-zêde tiştên wisa digot. Ew jî wekî wî neteweperestî bi kurdî nizane, lê dibêje qels e.

Min ji wî neteweperestî re gotibû ku ez bi kurdî baş dizanim û tirkî jî jê çêtir dizanim. Û min tirkî û kurdî jê re li mêzênê xist. Di dawiyê de wî yê neteweperest serê xwe çimand ber xwe û bêdeng rabû çû. Dibêjim qey piştî rastî bihîst, ji zimanê xwe fedî kir.

Ziman û xweza

Dibêjin ziman rasterast ji xwezayê dizên. Loma mirovên ji jidayikbûnê ve kerr in nikarin biaxivin. Axaftin bizarîkirina dengan e û deng jî ji xwezayê (ji belgên daran, ji şireşira kanî û çeman, ji çûk û balindeyan, ji ajal û ba û bahozan) tên.

Zimanên li xweza/erdnîgarî/welatê xwe dijîn, peresîna asayî dijîn. Lê zimanên ji welatê xwe qut bûne?

Zimanê tirkî ji welatê xwe qut bûye. Wekî dîrok dibêje, tirk ji Asyaya Navîn hatine vê derê. Dema wekî komên koçber hatine, li ser rê û li rawestgeha dawiyê zimanên cur bi cur bandor li zimanê wan kiriye. Sedema ku piraniya peyvên ferhenga tirkî biyanî ne, ev e. (Wekî hemû zimanan, mafê tirkî jî heye ku ji zimanên din peyvan bigire. Vê ne wekî kêmasiyekê dibêjim.)

Li gel peyvgirtina ji zimanên din, tirkan (an jî yên ji xwe re dibêjin tirk) peyvine nû jî çêkirine. Lê ji ber ku ew peyv ne li welatê xwe çêbûne/zane, seqet zane. Ji ber vê jî, di rewşeke ku derfetên kurdî û yên tirkî wekî hev bin de tirkî nikare li hemberî kurdî pêncî salan li ber xwe bide.

Ew çend sal in kurdî qedexe ye û hemû rê li pêşketina wî hatine girtin; lê kurdî dîsa jî wekî zimanên "xwedî dewlet" bi pêş dikeve. Bêguman ev ne xurtiya kurdan e. Ev rasterast xuurtiya kurdî ye.

Ez dibêjim sedema sereke ku ew çend ji kurdî rikê digirin ew e ku ji kurdî ditirsin. Bi raya min, hemû ziman hêja ne, û ji hêla rêzgirtin û parastinê ve wekhev in. Lê rastî jî rastî ye; hin ziman ji hinên din xurttir in. Loma hin zimanên kur derfetên mezin jî ji bo wan tên pêşkêşkirin, bi qasî kurdî nikarin xwe bidin jiyandin.

Ji Arinç neqehirin

Kurd neheq in ku ji Arinç diqehirin. Ew ji hêla xwe ve mafdar e. Dizane eger kurdî serbest bibe, di nava pêncî salan de kurdî dê li welatê wî serdest bibe. Ma kurdên bi sedan salan e çûne Enqere û Konyayê hê jî bi kurdî naaxivin? Lê tirkên beriya çend deh salan anîne Kurdistanê?

Ji ber vê jî, helwesta Arinç bertekek e ji bo parastina zimanê xwe.

Tiştê seyr ew e ku kurdên du-sê nifş in êdî bi kurdî napeyivin, li hemberî van gotinên Arinç xwe diqehirînin. (ev ew kes in ku li civakan bi gotina "Kürtçe bilmiyorum – Kurdî nizanim" xwe dipesinînin.) Bi raya min mafê wan tune ye ku derbarê kurdî de tu tiştî bibêjin, lewre li ber dilê wan kurdî zimanekî qels e. Û jixwe êdî kurdî ne zimanê wan e!

Şam dûr e, ma Kurdî Der jî dûr e?

Gotina herî zêde min diqehirîne ew ku hin "welatparêzok"ên kurdînezan dibêjin "xwezî bi kurdî zanîbûma." Û gotina "sûcê malbata min e." Erê, heta îro sûcê malbata te bû. Dibe ku dayik û bavê te ji kurdî hez nakin, dibe ku kurdî kêm dibînin, an jî dibe ku sîxur û ajan bin û ji bo têkbirina kurdî têdikoşin (nexwe çima hemû derî û derfetan li kurdî digirn?)

Lê ma tu jî di riya wî bavî û wê dayikê de yî? Eger ne wisa be, wa li her derê Kurdî Der hene û yên bixwazin dikarin kurdî fêr bibin. Lê yên fêr nabin/naxwazin fêr bibin, tika dikim, bi qasî Arinç mêr bin, rastiya ber dilê xwe bibêjin û kesî nexapînin.

Kurdino, Arinç dîwarê we lê nake

Piştî wan gotinên Arinç

Bêguman di koma AKPê de kesê ku derbarê kurdan de herî zêde “tiştên pozîtîv” dibêje Bulent Arinç e. Li du her kiryareke dijberî kurdan a AKPê, Bulent Arinç derdikeve ber kamerayan û du-sê gotinên pozîtîf -û gilover- dibêje. Dema ku di sohbetan de mijar dibe kiryarên AKPê, hin kurdên AKP-perest wan gotinokên Bulent Arinç ên pozîtîf referans digirin û dibêjin “Ne di destê wan de ye. Eger ji wan bê, ew ê hemû mafên kurdan bidin. Wa ye Arinç niyeta wan dibêje.”

Bi rastî vê carê Arinç niyeta AKPê gelekî baş got. Camêr gotin di devê xwe de necût, rasterast got hûn pişta stûyê xwe jî bibînin, hûn ê perwerdehiya bi kurdî nebînin.

Ez gelekî meraq dikim, piştî wan gotinan kurdên di nava AKPê de dê bersiva xwe çawa bidin.

Lê “qardêşlixperest”ên me?

Ez dibêjim qey hin kurdên me yên “qardêşlixperest” -ku bi nepenî dijminiya kurdî dikin- gotinên Arinç di cî de dibînin. Arinç nedigot “mafê kurdan ê perwerdehiya bi kurdî tune ye”. Camêr dibêje bila kurd bi kurdî bipeyivin, bi kurdî bistrên, û eger bixwazin bila li dibistanan dersek ji bo fêrkirina kurdî hebe; lê ji ber ku di dilê xwe de kurdî qels dibîne -ji xêrxwaziya xwe (!)- dibêje bila bi tirkî perwerde bibin. (Ji dil bawer dikim eger kurdî fêr bibe, ew ê bibîne ku kurdî ji tirkî xurttir e.)

Ji ber ku ji roja roj ve ye ew di dilê xwe de parazvanên van gotinên Arinç in, hemû deriyan ji bo tirkî vekirine, lê pencereyeke biçûk jî ji bo kurdî zêde dîtine.

Qunciknivîseke Gundemê carekê li cem çar nivîskarên kurd tirek kir û bêhneke genî da derdorê; xanimê got ji bo xurtkirina hestên pêkvejiyanê divê çend rûpelên Azadiya Welat bi tirkî bin.

Gelo eger Arinç tiştekî wisa bigota, me yê xwe dînomîno nekira?

Loma lomeyan ji Arinç nekin, lewre Xanî Baba beriya bi sedan salan gotiye “vî zemanî de her kes mîmarê dîwarê xwe ye”.

“Qet nebe tu bi tirkî bipeyive”

Wê rojê min şaşiyeke mezin kir û min televîzyona IMCê vekir. Bernameya derbarê kurdên li xerîbiyê bi çêkirina komira daran debara xwe dikin, bala min kişandibû.

Tiştê balkêş ew bû ku kesên ji kamerayê hinekî dûr, bi kurdî dipeyivîn lê yên nêzîkî kamerayê bersiva wan bi tirkî dida.

Vê dîmenê ji du televîzyonên cuda du bernameyên din anî hişê min.

Bernameya yekê ew bû ku di dema hilbijartinan de televîzyona herêmî ya Amedê GUN TVê li gundên derdora Amedê bername çêdikir. Di bernameyê de dema xebatkarê televîzyonê bi gundiyan re bi tirkî dipeyivî, gundiyan bersiva wî bi kurdî dida. Xebatkarê ku êdî ji bersivên bi kurdî aciz bûbû, hawara xwe bir zarokekê û gotê, “Bari sen Türkçe konuş (Qet nebe tu bi tirkî biaxive)”. Zaroka jîr jî wekî mezinên xwe bi kurdî bersiv dayê û xweziya wî di qirika wî de hişt.

Bernameya din, bernameyeke TRT6ê bû û li gundên kurdan ên li derdora Konyayê hatibû kişandin. Di bernameyê de her ku gundî bi tirkî diaxivîn, xebatkarê televîzyonê ew hişyar dikirin ku bi kurdî biaxivin.

Mixabin rewş ev e...

Stêrkek xuricî yek hate şûnê

Di encama dek û dolab û bazariyan de hemû rê li ber Roj TVê girtin, tenê weşana ji ser înternetê ma. Di vê serdema teknolojiyê de her rûdanek di heman kêliyê de li seranserê cîhanê belav dibe û mirov xwe digihîninê; eger şiyana mirov hebe sûdê ji teknolojiyê wergire.

Her ku rûdaneke dawî ji înternetê dixwînim û bi derdorê re parve dikim, kesên navsere -yên di serdema bêînternet de dijîn- dibêjin “piştî girtina Roj TVê wekî çavên me girêdabin, em ji dinyayê bêxeber mane”.

Min digot qey rêveberên Roj TVê ew çend jîr in ku dê di demjimêra nûçeyan de li gel televîzyonên din (MMC, Newroz, Ronahî...) weşana hevpar bikin. Lê nekirin. Belkî jî camêran gotiye “li Kurdistanê mala bê înternet tune ye”.

Lê mala Xwedê ava, li dû xuricîna stêrkekê (jixwe roj jî stêrkek e) televîzyona Stêrkê tîrêjên xwe geş kirin.

Bi xêr hatî Stêr!!!