Pere ji destê kesî nedigirt…
Li her cihî nan nedixwar. Aşxaneyên wî yên kifşe hebûn, dema birçî dibû, diçû wan deran û nanê xwe dixwar, ava xwe vedixwar, cixara xwe dikişand. Heqê nên nedida. Jixwe li cihê nan dixwar kesî pere jê wernedigirt. Dema yekî pere dirêjî wî dikir, hêrs dibû û digot: “Lawo qey ez parsekê bavê te me?!”
Berdewam bikim?
Baş e…
Dîsa carek mamûrekî dewletê, ji miletê Enadolê ligel jina xwe ya boqiltazî di ber wî re derbas dibe. Çend qirûş diavêje ber wî. Serê xwe ji ber xwe radike, destên xwe ji nava qapûtê xwe yî qirêja salan derdixe, dirêjî wî dike û dibêje:“Here qûna jina xwe bigire, paşê were pereyan bide!..”
Hê maye!..
Li Batmanê, li Xeraca Qurtelanê ya ku li ber Heykelê Ataturk e, jinek tê û xwe dide ber dîwêr. Ji jinikê dibêje: “Rabe xweha min, rabe!.. Fesad û ewan hene. Wê bibêjin dilê wê ketiye vî zilamî!..” Jinik şerm dike, serê xwe dixe ber xwe û dibêje “wîîîî, li min porkurê!” Li derdora xwe mêze kir. Paşê çend esnafên li wir jê re gotin: “Xanim guh nedê, ma tu nizanî ew Birako ye?!”
Belê ew Birako bû…
Birakoyê xwediyê niftikan… Her dem di destên wî de niftik (derbik/kibrît) hebûn. Pê dixist, diavêt erdê û temaşeyî êgir dikir. Ne tenê niftik, di tûrikê wî de her û her lîmon jî hebûn. Lîmon qet dikir, heta dilopa avê jê nedima diguvaşt, piştre agir berdida qetên lîmonê. Her minemina wî bû, kêm xeber dida.
***
Sînanî ye Birako...
Sînan gundekî Bismilê ye. Xwişka wî li Girêsîra dima. Piştî ku trên hat Batmanê, di riyên hesinî (riya trênê) de kar dikir. Li gorî saloxdaran, kesê ku pê re kar dikir, ji derdora xwe re wisa digot: “Şiva hesinî ya trênê dida ser milên xwe, bi metroyan dibir, lê nediwestiya!..” Gora wî li Girêsîra ye…
Her kesekî li Batmanê jiya be û temenê wî/ê raserî 40 salî be, xwediyê/a serpêhatiyeke li ser Birako ye. Demên wî yên dawî tê bîra min. 9-10 salî hebûm, tunebûm. Salên 1980-yî. Her gava bavê min ji dikanê ez dişandim bo kirîna rojnameyan, rastî wî dihatim. Li navenda Batmanê bes rojnamefiroşek hebû, ew jî li ber “peronê” bû. Di navbera peronê û Stasyona trênê de, jêrzemîneke tarî hebû ku liba lempeyê têra ronîkirinê nedikir. Birako an di nava wê jêrzemînê de bû, an li ber dikana fotografkêşê kêleka peronê, li ser kevirên sar rûniştibû an jî li qehwexaneya li hemberî aşxaneya Kazim Hoste, bi tena serê xwe temaşeyî derdora xwe dikir.
Kincên qetiyayî û kevin. Çawa ku ji qîra Batmanê derxistibin; reş, şilopilo û qirêj. Porê wî gijokî, te digot şanzdeh sal in serê xwe neşûştiye. Gava di ber wî re diboriyam, bêhneke giran ji dorhêla wî difûriya. Lê awirên wî, tevgerên wî, rabûn û rûniştina wî tesîreke mezin li min dikir. Dikana fotografkêş, wêneyekî wî yê qerase xistibû camekana dikanê. Gava ew ne li wan deran bû, diçûm ber camekanê û lehzeyekê min temaşeyî wî dikir. Çavekî wî ji çavê din hûrtir, rih û simbêlên wî tevlihev, dibişirî. Ew bişirîn piştî 20 salan, wekî niha li ber çavên min e. Ji hin kesan re tabloyê Mona Lisa çi be, bêyî mûbalexa tabloyê Birako jî, ji bo min ew e. Heger rojek riya we bi Batmanê ket, berê xwe bidin fotografkêşê li kêleka rojnamefiroşê peronê. Birako na lê, wêneyê wî li benda we ye. Bişirîna xwe ji we re jî veşartiye!..
Nifşek, bi Birako re mezin bû. Ew nifş, nifşa bavên me bû. Nifşa me, xwe gihand dawiya salên Birako. Van salên dawiyê, min xwe gihand gelek kesan. Her kesek li gorî xwe li ser wî behsa qewimîn û serpêhatiyan dikir. Van qewimîn û serpêhatiyan kir ku piştî koça xwe ya dawîn bike, gora wî bibe ziyaret. Belê ziyareteke wisa ku her roja derbas dibe, axa li ser gora wî kêm bibe. Jinên dorhêla Batmanê, Mêrdînê, Xerzan û Diyarbekirê mîna keriyan berê xwe didin ser dora wî û axa li dorê hididin dibin malên xwe. Çapût, kinc û potan bi dora gora wî ve girê didin. Hêviya dûayan jê dikin…
Birako, tevî jiyan û hebûna xwe li dorhêla Batmanê bûye efsane û maye. Wisa ye ku di salên dawî de, Şaredariya Batmanê peykerekî wî li navenda Batmanê çêkiriye. Navê wî jî li jêrzemîna peronê daye: “Birako Altgeçidi” (Jêrzemîna Birako).
Nivîskarê Batmanê û hevnifşê min Yavuz Ekîncî, di gotûbêjeke bi zimanê tirkî de li ser wî wiha digot: “… Çawa bibêjim? Bajarekî ku bi dînê xwe bipesine. Piştî salên dûvedirêj, ji vegotinên li ser wî, du tevgerên wî bala min kişandin. Her kesek di van du tevgeran de hemfikir bû. Yek jê her dem niftik pê dixistin û temaşeyî agirê wê dikir, yek jê jî her roj diçû postexanê û nameyên ku ji Xwedê re nivîsandibûn, radestî wezîfedaran dikir!..”
Dînê ku ji Xwedê re nameyan dinivîse û dişîne; Birako!..
Serpêhatiyên wî yên li ser Mustefa Kemal Ataturk jî gelek in. Bi tenê ezê behsa yekê ji wan bikim:
Rojek tê li hemberê peykerê Mustefa Kemal disekine, tiliya xwe dirêjî peyker dike û dibêje: “Lawo te berê xwe çima daye Korikê? Berê xwe bide Çanakkaleyê. Herba te li wir çêbûye!..”
***
Birako; Weliyekî Xwedê…
Weliyekî Xwedê bê keramet dibe?
Helbet na!.. Bifermin, ji devê çend kesan kerametên Birako…
“Salewext, di germa havînê û çileyê ereb de lingên wî tazî bûn. Tu caran di lingên wî de sol û pêlav tunebûn…” (Mehfûzê Seyîdê Mamo)
“Gava em diçûn hecê, li Kerbelayê otobosa me di rê de ma. Em ji tîna ketin. Me hew dît ku Birako ji wir ve tê û du satilên avê li ser milên wî ne. Satilan danî. Ez ber bi wî ve çûm. Lê ji nişka ve winda û çû. Me heca xwe kir û em vegeriyan malê. Çend roj paşê min Birako li sûka Batmanê dît. Min jê re hal û mesele got. Berê xwe da min, keniya û got: ‘Derewan neke looo, heca çi Kerbelaya çi?!” (Seyîd Mihemed Elî)
“Dema ku min li Batmanê teble (ereboka sêteker ya bazarê) digerand. Yek hat bazara xwe kir û çû. Paşê pê hesiyam ku 50 banqenotê min bi ser wî de çûye. Ez şeş mehan bixebitim, 50 banqenotî kar nakim! Hewçend ku pereyekî mezin e... Qasek paşê, hê ez wisa difikirim, Birako hat û got: ‘Rûhê te derket malmîrat! Wê perê te were, winda nabe. Netirse… Piştî kurtedemek zilam hat, keniya û got: ‘Bira te perekên xwe tev daye min!’ û pereyên min li min vegerandin…” (Mele Zekiyê Badayî)
“Ez bixwe şahid im. Patpatokek (demançeya zarokan) her di bin çengê wî de bû. Li binê peronê patpatoka xwe derxist û berda mêrikekî û jê re got: ‘Min tu kuştî, êdî tu nema xelas dibî…’ Piştî ku zilam derkete pêşberî Stasyonê, neyarên wî lê xistin û ew kuştin. Di nava 5 deqeyan de ev mesele pêk hat. Ez tu caran ji bîr nakim” (Dengbêj Salihê Qûbînî)
“Ezê biçûma Diyarbekir. Li Batmanê konduktor Birako peya kir. Ez çûm Stasyona Zîlekê dîsa ew peya kirin. Li Stasyona Babaxekiyê (di navbera Çoltepe-Bismilê de ye) dîsa peya kirin. Li wir min dît ku Birako hevrazî prêzeyan bû û bi wan çolan ket. Gava ez li Diyabekirê peya bûm, min dît ku Birako li qehwexaneya Stasyonê rûniştiye, çaya xwe vedixwe…” (Mele Zekiyê Badayî)
***
Heger rojek riya we bi Batmanê ket, berê xwe bidin fotografkêşê li kêleka rojnamefiroşê peronê. Wêneyê wî li benda we ye!..
Dîn bû. Lê li gorî gelekan welî bû. Weliyekî Xwedê;
Birako…
SALIHÊ KEVIRBIRÎ
http://www.azadiyawelat.com/civak-jiyan/dine-ku-ji-xwede-re-nameyan-disine-birako.aw
Rojnameyên kevin li ser tazîtiya dilê min û dilê xwe raxe. Ez ê hemû êşên xwe bi ser ve birijînim. Dû re em bi hev re ji nava wan, êşên min û te -êşên me yên hevpar- bibijêrin.
De piyên xwe dirêj bike. Cara dawîn xwe bifiroşe min/yekî/yekê. Perê ji te hat em wekî sedeqe bidin sebiyên tînerkêş ên li bin dîwarên hewîngên xwe winda bûne. Dû re ez te bibexşînim/bikujim. Tu jî min...
Em çavên xwe vekin,bi çavên xwe yên vekirî li nava çavên hev binêrin. Bila pêşî biçûk bibin nokên reş ên di nava çavên me de, dû re jî bila dûr bibin ji hev û ji me.
Em bi nameyên elektronîk hev şa bikin, li ser têlên zer û zirav em bi hev şa bibin. Ez di nava ewrên sînga te de winda bibim, tu ala neçariyê li ser sînga min bukute. Remilan bavêje, li dûrahiyan, bi remilan bi rewşa min serwext bibe, dema telefona te qut bû.
De bi ser min ve were. Porê xwe bi ser min ve kurr bike. Çavên xwe bi ser min ve birijîne. Wisa kurr û kor bi ser min ve bikişe. Hemû êşên xwe li min bar bike. Dema ez westiyam tu ji min bigire û hilgire, dû re di şûnşopên min de vegere.
Bilûra min a şîrîn
tu di sariya sibehê
û hingûra êvarê de
hevalê bêhevalan,
destbirayê şivan û dilketiyan î.
Dengê te
hêstirên dilên xemgîran,
silava ji hev-veqetiyan,
girîn û zarîna dilketiyan
tîne bîra min.
bilûra min tu yî,
xemrevîna terkeserên dinyayê!
Dengê bilûra min,
çiya û zozanên bilind,
kaniyên bi gul û rihan dorgirtî,
guhê şkeft û serê zinaran
guhdarên te ne!
û sira bayê xerbî
te di nav pelên darê de digerîne.
Bilûra min, were emê
bi wî çiyayê bilind re
bi hewa kevin,
û bibin cîranê bayên xurt
û hevalê kimtên wan
yên bi mij û dûman,
û tê de dengê xwe berdin,
û zarîna dengê me
bikeve nav kortal û geliyan
û bêcaniya erdên jêrîn
bihejîne;
û pêlên ava heftreng
ên xemzebaz
nalîna me bigehîne
deşta Sirûç û Diyarbekrê;
û beriya mêrxasên Berazan;
û kalîna berxan
tev şehîna hespan
li me vegerînin.
Bilûra min, binêre û bibihîze!
Roj çû ava,
stêra êvarê bû geş,
kolosên çiyan ên gewr
û hewraniyên wan ên sor û zêrîn
bûne çûn;
û pêlên ava şevê ên reş
ketine deşt û newalan
heta rûyê gir û kepezan.
Di qeraca de
kevir piyê şevgera dixapînin
û bêdengiya şevê de
pêjna lingên mêrxasan tê.
Bilûra min,
dengê xwe berde!
Dinya, mîna zarokekî berşîr,
ket dergûşa xwe;
Dengê xwe berde, bilûra min,
û jê re bilorîne,
xema wê birevîne!
Bilûra min tu yî.
Xemrevîna terkeserên dinyayê;
û li rohelatî
dema ko dinya hişyar dibe
ji xew radibe
ji me re
strana azadî û serbestiya
Kurdistanê
binehwirîne,
û dengê wê stranê, bila,
mîna tîrêjên rojê ên pak û zêrîn
bikeve nav dil û guhên me.
Bilûra min,
Tu yî xemrevîna dilketiyên welêt.
Celadet Elî Bedirxan
Keyîtiya Mîtannî beriya zayînê, di destpêka salên 1500'î de li bakurê rojavaya erdnîgariya Kurdistan'ê ji hêla Hûriyan ve hatiye avakirin. Ev welat wekî ku di belgeyên Hîtîtan de derbas dibe tê binavkirin û hê nayê zanîn ku Mîtanniyan xwe çawa bi nav dikirin. Tê texmînkirin ku wan jî wekî Asûriyên hevçaxê xwe ji welatê xwe re digotin Hani-Galbad. Keyîtiya Mîtannî ji bajarê Qarqamiş ê li kêleka Firatê dest pê dikir û Bêlih û Xabûr'ê dixist nav xwe û heya Nîsîbîs'ê (Nisêbîn) dirêj dibû. Li rojhilat Belîs, li bakur Elezîz û Meletî û li başûr jî Aleppo (Heleb) û Nuzzî (Kerkûk) di nav sînorên wê de bûne. Li bakurê rojava a Welatê Mîtanniyan Hattî, li başûr Asûrî û li rojhilat jî eşîrên Hûrî hebûne. Paytexta Keyîtiya Mîtaniyan Waşukkanniya ku li deşta Mêrdîn'ê hatibû avakirin bû. 
Qey ew roja qiyameta ku di pirtûkên pîroz de behsa wê dihat kirin, îro bû. Na, ev qiyamet ne ew qiyameta di pirtûkên pîroz de behsa wê dihat kirin bû û qet nedişibiya qiyamet û mehşerên di çîrok û derewokên pîrên rûqermiçî û çavkûs de dihatin qalkirin.
Qey Star êdî ne navê Xwedê bû û ew navê ku tirs û rehetî dixist dilê mirovên hejar, ji lîsteya navên Xwedê hatibû birin û Xocê Xizir newêrîbû bibe bersîva hawar û giliyên mirovên şepirze û bê çare. Mirovên reben...
Ji asîmanên ku bi ewrên reş û tarî hatibû girtin, afe-rîdeyên kinik û hûrik, aferîdeyên ku diyar nedibû ka zarok û sebî ne an jî ecûc û mecûc in, tîrên zêrîn ku bi dûvikên wan ve çavên bi xwîn hebûn, dibarandin ser rûyê erdê. Ji cihên ku dibûn armanca tîrên qiyametê, agirekî sor, agirekî bi dû û dûxan bilind dibû. Dema ku tîr li kevir û tehtan diketin, ew kevir û teht pêşî diheliyan û dibûn av û dû re wekî ava li ser êgir dikele, dibûn dûxan û hildikişiyan ewrên reş û tarî... ewr reştir û ronahiya heyî qelstir dikirin. Her ku dinya tarîtir dibû, hejmara tîrên dibarîn zêdetir dibû. Dinya ji ber tîrên qiyametê, wekî kefa destê mirov dûz dibû... Ne tehtek ne girek ne jî çiyayek ji ber xezeba tîran difilitî. Li ser rûyê erdê deşteke fireh hatibû pê. Mirovên ji bo ku nebin armanca tîrên zêrîn, pê li hev dikirin û hev diperçiqandin. Qêrîn û hawara jin û pîrên di bin lingan de diperçiqîn tevlî qêrîn û hawara kesên ku ji bo tîran dibûn armanc dibû.
Ji bo ku ji xezeba sebiyên di destê wan de tîrên zêrîn hene bifilite, bi hemû hêza xwe, ber bi cihên ku ewrên reş û tarî hê xwe negihandibûnê ve dibeziya. Her kes wekî wî bi cihên bê sih de dibeziya. Mirovên ku li hev diqelibîn, heke zû ranebûna ser xwe û ji barana tîran nereviyana, dişewitîn, dibûn av û dû re tevlî ewrên reş dibûn. Çiqas ji navenda siha ewran dûr diketin, hejmara tîrên qiyametê yên bi ser wan de dibariyan kêm dibû. Lê her ku hejmara mirovên dimirin zêde dibû, ewrên reş û tarî zêdetir cih di-xistin bin siha xwe. Û tîr zêde dibûn bi her mirinekê.
Her gaveke ku diavêt ji gava berê biçûktir dibû, êdî tu hêz di canê wî de nemabû ku baz bide. Lê rev diviya, diviya ku xwe bigihîne cihên sahî. Li nava çavên rebenok ên jin û pîrên li der û dora wî tera bûne û dinalin nihêrt û gavên xwe firehtir kir û qîriya... Ya Rebî Staaaaaaar... Bi qêrînê re tîrek li ser dilê wî ket... û tîreke din li mejiyê wî... Tera bû erdê, laşê wî germ bû. Di bedena xwe de şilbûnek hîs kir, ji eniya wî, rûyê wî û hemû laşê wî aveke germ ber bi jêr ve herikî û êşeke nedîtî kete mejiyê wî.
Dema ku ji xew hişyar bû, Kotan li ber serê wî se-kinîbû û rûyê wî dialast. Bi carekê ji cihê xwe hilpekiya. Bi hilpekîna wî, Kotên dûvê xwe xist nav lingên xwe û bi ûsteûst reviya. Ji bo ku tiştekî ji rewşa ku tê de ye derxe, li dora xwe nihêrt. Paşê li asîmanan nihêrt; ewrekî biçûk be jî li asîmanan xuya nedikir; dinya vekirî bû. Li der û dora xwe nihêrt; zinar û gir û çiya li cihê xwe bûn. Destê xwe ber bi ezmanan ve vegirt û ji bo ku her tişt xewnek bû, spasiyên ji dil pêşkêşî Xwedê kir.
Roj ber bi ava ve diçû. Diviya ku ji zû de ketibûya ser riya gund. Ji ber ku ew qiyamet hemû xewnek bû, derengmayîn ev car jê re ne xem bû. Beriya ku cixareyekê bipêçe, li keriyê pez nihêrt. Kerî wekî libên hinareke li erdê ketiye ji hev belav bûbû. Her yek bi aliyekî de çûbû. Gelekên wan heya pişta gir çûbûn û ji çavan winda bûbûn. Piştî cixarê çavên xwe li şiva xwe gerand da ku pezê vir de û wê de belav bûye li hev kom bike û here gund. Li cihê ku şiv lê dît, şopeke balkêş hebû. Xwe bi ser de xwar kir û bi awirên rêçgerîn li şopê nihêrt. Ew ne rêça lingê mirovan bû. Ne dişibiya rêça lingên lawiran jî. Rêç çarqorzî bû û ber bi neqeba girî de diçû. Tiştê balkêş ew bû ku, ji rêçan xuya bû ku aferîdeya rêç li dû xwe hiştine, duling e û her rêçek bi qasî gavekî mirovan ji ya li dû xwe dûr e.
Xofek kete dilê wî. Gelo di navbera wê xewna bisaw û van rêçan de têkiliyek hebû? Êdî ne keriyê ji hev belav bûye ne jî derengmayîn mejiyê wî mijûl dikir, hiş û bala wî tenê li ser van şopan bû. Van şopan ew xist bin bandora wê xewnê. Çavên wî li erdê, li ser şopan û wekî dîn û bêhişan ber bi cihê ku şop diçûnê de çû.
Lingên xwe di şûna şopan de bicih dikirin û gavên xwe jî wekî ku şopan dixwest carinan piçûk carinan jî mezin dadikirin. Her ku diçû, navbera şopan firetir dibû û piştî ji neqebê derbas bû bêyî xwesteka xwe, lê di bin bandora şopan de dibeziya. Kes hene li dû şopan diçin, lê kesên din hene ku li dû xwe şopan dihêlin. Ew kî bû an jî çi bû ku di revê de li dû xwe şop hiştibûn? Ji kê an jî ji çi direviya? Baştir bû ku li bersivên van pirsan bifikire bêyî ku mejiyê wî zorê bidê da ku têkiliyekê di navbera xewn û şopan de deyne.
Bazdana wî êdî ne ji dûrbûna di navbera şopan de bû. Qet xem nedikir ku lingê wî li ser şopan e an jî li derveyî şopan e. Tenê, tenê aliyê ku şop diçûnê xema wî bû. Ji bazdanê hilehilê pê girtibû. Ev girê çendan bû ku derbas kiribû û neqeba çendan bû ku tê re derbas bûbû? Dema gihîşt qûntara çiyê, digot qey gilokeke ji striyan çêbûye xwariye û ew strî, di her gavekê de di nava kezeba wî de digeriyan û wekî hespê Troyê ew ji hundir de têk dibir.
Di odeyeke tarî de hat ser hişê xwe. Li ser nivînekê dirêjkirî bû. Ji bo ku tiştekî ji rewşa ku tê de ye derxe, li dora xwe nihêrt. Her der tarî bû. Çavên xwe di tariyê de çikand da ku hinek be jî, tarî li ber çavên wî ronî bibe. Tiştên herî dawî dihatin hişê wî; şop, neqeb, gir û çiya bûn... û bazdan. Li ser teht û latan, bi bazdan bi çiyê ve hildipekiya. Da ku tiştekî ji rewşa tê de ye derxe, hêdî hêdî rabû ser xwe. Her derê wî diêşiya, zor da xwe ku bimeşe, bi zorê gav diavêt. Hê gava duyemîn danekiribû, ronahiyeke qels ber bi wî de hat. Ronahî hêdî hêdî nêzîk dibû. Her ku ronahî nêzîk dibû, ronahiyê çavên wî diêşand û çavên xwe kûs dikirin. Ronahî ji çiraya destê kalekî rîdirêj dihat. Du kesên din, temenê yê dirêj li dora çilî bû û yê din jî lawikekî kej bû ku hê mûyên simbêlê wî zer nebûbûn. Di destê zilamê dirêj de qetek nan û tasek şorbe hebû. Zilamê pîr ew li ser nivînê da rûniştandin û nan û tasa şorbê danî ber. Ji ber tevliheviya di mejiyê wî, heya ku çavên wî bi nên û şorbê neketibû, birçîbûna wî xwe qet nedabû hîskirin..
Dema ku wî wekî gurên birçî êrîş dibir ser xwarinê, zilamê pîr pêşî got ku wî bi awayekî birîndarbûyî di bin zinarekî de dîtine û anîne şikefta xwe û dû re çîroka xwe jê re vegot. Ew file bûn û ji fermana fileyan reviyabûn. Belkî ji ber ku siûda wan ji yên din çêtir xebitîbû, ji mirinê filitîbûn û xwe li vê şikeftê girtibûn. Ev pazdeh sal in ku ev şkeft wan ji qirkirinê diparêze. Ji ber ku kuna şikeftê di nava tehtên xedar de ye, tu kes newêre ku bi vê derê de were. Dema ku zilamê pîr li nava çavên wî dinihêrt û qala qirkirinên di dema fermanê de çêbûbûn dikir, ew xewna bixof li ber çavên wî zindî dibû. Zilamê pîr bi dûv û dirêjî çîroka xwe ya dilsoj got. Dilê wî bi kesên ku bi tivingên bisingû hatibûn kuştin şewitî... Nexasim bi zarokên ku xwîna wan bi derbên singûyan belav dibû û bi serê singûyan tevli xwîna diyên wan dibû.
Zilamê pîr got; “Vaye çîroka me ev e. Em ji wê fermana ku xwînên bi derbên singûyan ji laşan diherikîn û erdê û her der ji xwîna bêgunehan sor dikir, reviyan û em ketin vê şikeftê. Ev şikeft bû stara me. Gelo te li ser van zinarên xedar çi dikir?” Bi dengekî çilmisî ku bi zorê dihat bihîstin, got “Şopên çarqorzî... Ez li dû şopan hatim.” Lawikê kej di bin simbêlên ku hê şîn nehatibûn de keniya.. Zilamê pîr, ji bo ku kenê lêwik bisekinîne, bi dengekî biwate got; “Şop? Haa. Me ji xwe re solên depî çêkirine û em bi wan solan derdikevin derve. Ji ber ku şopa wan çarqorzî ye, ev solên depî mirovan ji me dûr dihêlin.” Gotinên zilamê pîr hinek be jî dilê wî rehet kir. Lê pirseke din di mejiyê wî de çêbûbû. “Te got ev pazdeh sal in ku hûn di vê şikeftê de dijîn. Dem û dewran hat guhertin. Fermana fileyan nema.” Beriya ku zilamê rîdirêj bipeyive, lawikê kej bi zimanekî ku nedihat fêmkirin kete nava xeberdanê. Zilamê pîr pirsa lêwik got; “Bişev şewqeke mezin li ser gund û bajaran heye. Gelo ew ronahî ji çi tê?” Ji ber ku pirs ji lêwik hatibû, berê xwe da lêwik û got; “Dibe ku ew ronahiyên xanî û sikakên bajaran bin.... Ronahiyên lampeyên wan.” Zilamê pîr bi dengekî matmayî got; “Ronahiyên lampeyan? Ew çi lampe ne ku ronahiya wan ji çiyayan xuya dibe?”
“Hêêêêêêêêy!” Bi qêrînên xwişk û birayên xwe hişyar bû. Ji bo ku tiştekî ji rewşa ku tê de ye derxe, li dora xwe nihêri. Li ser kanapeyê dirêjkirîbû. Ji ber ku ev demeke dirêj bû ku elektrîk çûbû, kalorîferê tîna xwe winda kiribû û xanî sar bûbû. Betaniya ku pirça wê sê tilî dirêj bû, li xwe lefandibû. Germa betaniyê çavên wî girantir dikir. Gotinên dawî yên ku beriya ku careke din noqî nav xewnan bibe, mejiyê wî tevlihev kirin, qerebalixa bira û xwişkên wî bû.
“Ev çîrok rast bû bavo?”
“Erê rast bû. Zilamekî pîr ji apê min re gotibû. Apê mîn jî di şeveke sar a zivistanê de ji me re gotibû.”
“Çîrokeke din bibêje bavo, çîrokeke din.”
“Erê bavo çîrokeke din. Diya te here cinetê çîrokeke din.”
“Na, kurê min. Vaye ceyran hat. Gava careke din ceyran çû, ez ê çîroka Varjabed bibêjim. Lê vêga televizyonê veke da ku li nûçeyan temaşe bikim.”
Li daristanekê, di bin darekê de, di nava hêşînahiyê de, serpiştkî dirêjkirî bû. Çavên wî li ezmên bûn. Di jiyana xwe de gelek cî û war dîtibûn lê heya niha tu carî nebûbû şahidê ezmanekî ew çend rengbedew. Ne li Stenbola zaroktiya xwe ne jî li Midyada bav û kalên xwe, li tu bajarekî din ezmanekî ew çend rengbedew nedîtibû. Ezmanê bêsînor li hin ciyan di rengê şîneke tarî de bû û tarîtiya şîna wê ber bi rojhilatê ve tevî sorekî di rengê sorê şeraba Midyadî dibû. Ronahî û tarî di nava şerekî ku encama wê diyar bû de bûn. Piştî çend deqîqeyan tarî dê têk biçûya û ronahî bibûya serdest heya ku berê êvarê hêza xwe winda bike.
Tu yê gelek caran ji bikarhênerên Ubuntuyê vê gotinê bibihîzî “Tu dikarî bernameya ABC’ê bi vê kodê saz bikî…” Û dû re ew ê ji bo sazkirina bernameya ABC’ê kodan bidin te da ku tu wan kodan di termînalê de binivîsî. Synaptic jî ji bo sazkirina bernameyan heman riyê dişopîne. Lê bi Synapticê tu tenê bernameya ku bixwazî saz bikî nîşan dikî, Synaptic ji bo te kodan dinivîse! Dikarî bi Bikaranîn → Amûrên Pergalê → Termînal têkevî termînalê û van her du kodan bi kar bînî:
sudo apt-get install ABC
sudo aptitude install ABC
ABC ne bernameyeke rastîn e, tenê wekî mînak min ABC nivîsand. Sudo bi komputerê dide zanîn ku tu bikarhênerê/a rêveber (super -user/administrator) î û mafên bilind dide te. Piştî ku sudo hat xwendin, ji bo ewlekariyê, ji te dê nasnav bê xwestin; wekî ku di vebûna synapticê de ji te dihat xwestin.
Çawa ku tu dikaribûyî di Synapticê de li bername û paketan bigerî, wisa dikarî di termînalê de jî bigerî:
aptitude
apt-cache search ABC
an jî
aptitude search ABC
Ji bo rakirina paketekê:
sudo apt-get remove ABC
an jî
sudo aptitude remove ABC
Ji bo rakirina pelên mîhengan jî:
sudo apt-get remove --purge ABC
an jî
sudo aptitude purge ABC
Bikarhênerên nû bikaranîna termînalê xeternak dibînin. Ji ber vê yekê hin kes dixwazin Synapticê bi kar bînin, hinên din jî dixwazin termînalê bi kar bînin. Va ye te her du riyan jî dîtin, tu kîjanê dixwazî, wê bi kar bîne.
Şêweya Autopackage riya siruştî ya sazkirina paketên “Reşanên Linuks'ê” ye. Amûrên xwe yên gerînendetiya paketan ku di hundirê xwe de dihewîne, bi kar tîne. Ev amûr bi sazkirina yekemîn a Autopackage ji înternetê tên daxistin û sazkirin. Ji bo sazkirina paketeke bi navê “test.package” ku me daxistiye sermaseyê, di termînalê de
/home/NavêTe/Desktop/test.package
binivîse.
RPM ji bo pakêtkirina nivîsbariyan riyeke din a populer e û ji hêla reşanên populer ên wekî Fedora Core, SUSE Linuks û Mandriva ve tê bikaranîn. RPM ji hêla gerînendeyê pakêtan ê Ubuntuyê ve nayê bikaranîn, lê ji bo ku bikarhêner dikaribin pakêtên RPM di Ubuntuyê de saz bikin, riyek hatiye dîtin. Ev rê wisa ye: Em ê pêşî pakêta RPM'ê veguhezînin .DEB'ê û jixwe em dizanin em ê pakêtên .deb çawa saz bikin. Ji bo ku em dikaribin RPM'ê veguhezînin .debê, divê pakêta bi navê alien di pergala me de sazbûyî be. Heke ne sazbûyî be, em dikarin bi Synapticê saz bikin. Piştî sazkirina alienê, niha em ê .RPM'ê veguhezînin .DEB'ê.
sudo alien -i /home/NavêTe/Desktop/test.rpm
Piştî vê fermanê, pakêta test.deb dê li ser masê bê afirandin.
Ehlam Mistexanmî li Cezaîrê li fakulteya wêjeyê beşa zimanê erebî xwendiye û li zanîngeha Sorbonneyê doktoraya sosyolojiyê kiriye. Romana xwe ya ku li gelek zimanan hatiye wergerandin û gelek xelat wergirtine, di 1988'an de li Parîsê qedandiye.
Roman ku xwe bi çêjeke wêjeyî dixemilîne, li ser şerê Cezaîr û Fransayê û rewşa Cezaîrê piştî serkeftina şoreşê radiweste û li der û dora “evîneke di rengê gunehekê de” digere. Zimanê Ehlam dike ku xwendevan, bi çêja helbesteke ku di şêweya romanekê de xwe pêşkêş dike, bêyî daxwaza xwe, ji rûpelekê derbasî rûpeleke din bibe. Hin kes hene dema ku tiştekî dixwînin, lênûsk û pênûsekê digirin da ku gotinên xweş an jî balkêş jê bigirin. Di vê danasînê de dixwazim xwendevanên wisa hişyar bikim: bila deftereke 310 rûpel amade bikin.
Di romanê de 3 serleheng derdikevin pêşberî me. Xalid, Ehlam (carinan bi navê Heyat.) û Qusentîna, bajarê ku Xalid lê hatiye dinê û bûye evîndarê wî. Xuya ye ku Ehlama nivîskar xwe jî xistiye romanê û lehengê xwe wekî Mecnûnê biçolanketî ji xwe re kiriye evîndar û pênûsê daye destê wî (Xalid) da ku evîna ji bo wê (Ehlam) bi xweçirandinekê binivîse.
Xalid di 16 saliya xwe de dikeve girtîgehê. Li girtîgehê bi pêşewayên şoreşê yên wekî Sî Tahir re dimîne. Xalid û Sî Tahir ji taxekê ne, bi malbatî hev dinasin. Sî Tahir hem di çavê Xalid de hem jî di çavê kesên din xwe xwedî rûmeteke giran e.
“Sî Tahir di her tiştî de balkêş bû, wî ji destpêkê de xwe amade kiribû ku bibe bêhtirî mêrekî.
Ew çêbûbû da bibe pêşewak, tiştek tê de hebû ji nevîtiya Tariq bin Ziyad û Mîr Ebdul Qadir.”
Xalid piştî salekê ji girtîgehê derdikeve lê 10 sal piştî derketina ji girtîgehê tevli eniya şer dibe û di bin fermandariya Sî Tahir de şer dike heya ku di êrîşeke mezin de du geleyan ji milê xwe dixwe. Du guleyên ku dibin sedemên temenekî yekmil. Ji ber ku Xalid birîndar dibe, neçar dimîne ku dev ji jiyana şervanî berdide. Sî Tahir di xatirxwestin û hevdîtina dawî de ji Xalid dixwaze ku here serdana malbata wî û navê keça wî ya ku nû çêbûye di belediyê de wekî Ehlam qeyd bike. Xalid cara pêşîn Ehlamê dibîne dema ku ji bo qewîtiyên Sî Tahir diçe serdana malbata wî. Navê wê li belediyê qeyd dike û diçe Parîsê da ku wekî wênekêşekî jiyana xwe li wir bidomîne. 25 sal piştî yekemîn car dîtina Ehlamê, Xalid li pêşengeha xwe ya wêneyan careke din laqî wê tê bêyî zanibe ku ew Ehlama keça Pêşewa Sî Tahir e... Û yekemîn çirûska evînê di dilê wî/wan de vêdikeve.
Piştî wê hevdîtina yekemîn, Xalid û Ehlam gelek carên din hevdîtinên ku ji berê de hatine plankirin dikin û evîna xwe rasterast bi “ji te hez dikim”an ji hev re dibêjin heya Ziyad ji bo kar û xebatên rêzistinî tê Fransayê û li kafeyekê her sê bi hev re rûdinin... Ziyadê şervan û helbestvanê filîstînî... Ziyad ê hevalê Xalid ê ku Xalid pirtûkeke wî dabû Ehlamê dema Ehlam ji bo derbaskirina havînê çûbû Qusentînayê. Piştî hatina Ziyad, dilê Ehlamê ber bi Ziyad de gêndir dibe. Piştî ku Ziyad û Ehlam nêzî hev dibin, Xalid her tim ji bo şervanî û helbestvaniya Ziyad, rêzê jê re digire. Lê êşa dilê xwe bi gotina “Deh şîretan li aliyekî deyne û li min guhdar bike, min şîreta yazdemîn ji te re aniye... Tenê ya min be.” dibêje. Piştî ku Ziyad vedigere Filîstînê û li wir şehîd dikeve “Sî ...” Ehlamê ji apê wê dixwaze û dû re pê re dizewice. Xalid ji bo Ehlamê xweziya xwe bi Ziyadê şehîd tîne ji dêvla “Sî ...”ê ku ji bo şereşê tu tiştî nekiriye û dixwaze bi zewaca bi Ehlamê re bibe xizmê şehîd pêşewa Sî Tahir û gelek derfetan ji bo zêdekirina zengîniya xwe bi dest bixe. Tiştê ku ji destê Xalid tê ew e ku vexwe û serxweş bibe û yê ji destê Nasirê birayê Ehlamê tê jî li mizgeftê nimêj bike. Piştî gotina “Hinek nimêj dikin û hinek serxweş dibin û yên din wê çaxê îşê xwe bi welat dikin!..” Xalid vê gotinê jî di nameyê (roman) de bicih dike: “Ma sûcê min e ger evîna te di rengê gunehekê de ji min re hat?” Û çîroka romanê li ser kortal û geliyên vê evîna gunehkar diçe û tê.
Her çiqas roman di dirûvê romaneke evînî de be jî, ji evînê zêdetir li ser hezkirina gel(ê ereb ê Cezaîrê) û sextekarî û durûtiya kesên piştî serkeftina şoreşê tên ser kar û dibin rêvebirên welêt, hatiye nivîsandin. “Di navbera guleya yekemîn û ya dawî de sîng guherîn, armanc guherîn.. û w4elat jî guherî...”Piştî ku şoreş bi ser dikeve, digel ku gel di nav xizanî û feqîriyeke dilsoj de ye, gelek kesên ku ji bo şoreşê tu tiştî nekirine tên ser kar û di xanî û qesrên mezin de bi erebe û cîpên giranbuha jiyaneke xweş dikin. Birîndarên şoreşê û nasên şehîdên şoreşê ji bo standina vîzeyê ji bo çûna Fransayê li ber balyozxaneyan rêz dibin û “yên din di deriyên şerefî re derbas dibin” dema ku carê ji bo ger û danûstandinên xwe û navmalên xwe diçin Fransaya ku li welatê bi xebata şehîd û dilsozan şoreş lê pêk hat, dagirkeriyê kiribû.
Digel ku edîtoriya wergera kurdî ya romanê di rûpela pêşîn de tenê wekî nav heye, û hevoksaziya wê hin astengiyan derdixe pêşberî herikbariya wê, roman xwendevên dixe nav lepên xwe û wekî berhemeke qedirgiran tîp, gotin û hevokên xwe pê dide daqurtandin.
Ji bo danasîna pirtûkê me pir tişt gotin. Niha jî dora Ehlamê ye.
Bîrewerî wextî bigrî.. bîreweriya ku te zarokek bi çarlepkan dimeşiya nas kir, milê min ê tenha wextî bilerize, daxwaza hembêzkirina te dike, wextî bi Cezaîriyeke windayî ji te bipirse:
- Tu çawa yî?
Aax.. tu çawa yî ey zaroka ku bêyî min mezin bû? Tu çawa yî ey keça xerîb, ya nema min nas dike, ey zaroka ku bîreweriya min li xwe dike û bazinek di destê wê de ye, bazinê diya min bû?
Bihêle ez hemû kesên ku min ji wan hezkiriye di te de hembêz bikim, li te temaşe bikim û rûyê Sî Tahir bi te vegerînim, di kenê te de, di rengê çavên te de. Çi xweş e ku şehîd wisa di dîdara te de vegerin. Çi xweş e ku diya min di bazinê destê te de vegere û welat di hatina te de. Çi xweş e ku tu, tu bî!.
Tu zanî, ku mirov tiştekî pir xweşik dibîne, dixwaze bigrî û dîtina te kêfxweştirîn tişt bû di umrê min de çêbû.
Çawa ezê her carê van tiştan ji te re şîrove bikim, em sekinîne çav û guh para xwe bi me re distînin?
Çawa ji te re şîrove bikim ku min bêriya te kiriye bêyî ku ez zanibim.. û ez li bendî te bûm bêyî ku bawer bikim?
Divê me hevdû bidîta.. Ez encamên hevdîtina me ya yekemîn dicivînim, çarîkek ji axaftinê, ez ji te bêtir axivîm, ehmeqiyek bû, ez pişt re li ser poşman bûm. Ya rast min dixwest te bi gotinan bihêlim, min jibîr kir ku firsetekê bidim te da tu jî bi axivî. Tenê hebûna te xweşiya xeberdanê bi min re çêdikir.
Û ji ber ku wext tune bû ez ji te re beşên çîroka me herduyan bêjim, min bi du hevokan an sisiyan têkiliya xwe ya kevn bi bavê te re û zarotiya te re behs kir.û li ser tabloyeke te jê hezkiribû. Min hevokên xwe bi kurtî û jîrbûn hilbijartin, min di nava gotinan de gelek valahî hiştin da te bi giraniya bêdengiyê bihesînim ya ku gotinan tijî nekiribû. Min nedixwest bi lez û di rojekê de rûpelê xwe yê dawî bi te re biqedînim. Min nedixwest ez zanxwaza te şiyar bikim da ku bêtir bixwazî min nas bikî, da tu careke din werî.
heke ew roj bihata û min hebûna
dilopeke hêzê hest bikira di dilê
xwe yê ku ji nêrînên çavên te yên
qehb para xwe hilaniye de min ê
şil bikira çavên te
...bi rondikên şevên pîç
Hita mi
bigire çavên xwe
-bila dilopa rondikê jê wer nebe-
û birame
li xwe, li min
-li me-
belkî pêk werin
-di xeyalan de-
hemû xeyalên me
û çirûskeke dilsoziyê vêkeve
di dilî de
-û çîroka Mem û Zînê dirûvekî nû bigire-
şev baş hitê
şev li min herimî
-kufletê-
ev bajar,
-ev ofîs-
bi ser min de tê
tika dikim
nekujî hêviya min a felatê
Berî her tiştî divê, em ji bo ku Ubuntu'yê lê saz bikin, beşeke vala bibînin. Heke em Windows'ê nexwazin (û di komputerê de tenê Ubuntu/Linuks'ê bixwazin), divê em hemû pel û peldankên xwe yên girîng di CD an jî DVD'yan de hilînin. (Di sazkirina hemû PX'yan (Pergala Xebatê) de ciyê ku PX lê tê sazkirin tê formatkirin.) Heke em bixwazin di komputera me de hem Linuks hem jî Windows hebe, divê em dest nedin “C”yê û beşeke din “D” an jî “E”yê jê bibin. (Heke pelên girîng tê de hebin pêşî wan hilînin beşeke din an jî CD'yan). Beşa vala divê herî kêm li dora 5 GB'î be lê pêşniyara min ew e ku hûn li dora 15-20 GB'î ji bo Ubuntu'yê veqetînin.
Wekî mînak em bibêjin beşa ku te ji bo sazkirina Ubuntu'yê amade kiriye “E” ye û mezinahiya wê 20 GB e. Te hemû pelên “E”yê ên ku ji bo te girîng in di ciyekî din de hilanîn? Nexwe em dikarin niha derbasî jêbirina beşê û sazkirina Ubuntu'yê bibin. Dikarî di Windows'ê de bi alîkariya “Disk Yönetimi”yê beşa “E”yê jê bibî. Di Ubuntu'yê de jî dikarî bi alîkariya “Gnome Partition Editor”ê beşa “E”yê jê bibî. A baş ew e heke tu niha vê nivîsê di Windows'ê de dixwînî “Disk Yönetimi”yê bi kar bîne, heke te komputerê bi CD'ya zindî ya sazkirina Ubuntu'yê vekiribe, dikarî bi “Gnome Partition Editor”ê beşê jê bibî.
Beşê çawa jê bibim?
Riya “Denetim Masası → Yönetimsel Araçlar → Bilgisayar Yönetimi” bişopîne û di paceya vebû de li ser “Disk Yönetimi”yê bitikîne. Li ser beşa ku dixwazî jê bibî rast bitikîne û bi vî awayî jê bibe. Ji bo sazkirina ubuntu'yê teqez divê beşeke vala bê amadekirin!!!
*Li ser wêneyê bitikîne da ku mezin bibe.
Bi CD'ya zindî komputerê veke. Heke CD'ya te ya zindî weşana Koma Ubuntu'ya Kurdî be, pêşî li ser klavyeyê “F2”yê bitikîne û rengê klavyeya xwe (F? Q?) hilbijêre û dû re enterê bitikîne. Heke te CD'yê ji malpera Ubuntu'yê daxistibe, pêşî pêl “F1”ê bike û zimanê kurdî hilbijêre dû re pêl “F2”yê bike û rengê klavyeya xwe hilbijêre. Piştî ku komputer vebû, li ser masê girêdana “Sazkar”a Ubuntu'yê heye. Li ser wê cot bitikîne û agahiyên ji te tên xwestin têkevê û gav bi gav pêşde here. Hewce nake ku em niha yek bi yek li ser van gavan rawestin. Agahiyên ku tên xwestin nav, paşnav, navê komputerê, nasnav, herêma saetê ya ku tu lê dijî û agahiyên bi vî rengî ne. Heya ku bigihîjî gava dabeşkirinê, hemû agahiyan têkevê. Di gavên sazkirina Ubuntu'yê de ya hinek zanîn divê ev gava dabeşkirinê ye. Di vê gavê de, vebijêrka "Bi alîkarî - ciyê vala yê hevgirtî yê herî mezin bi kar bîne" nîşan bike û heya rê hebe bimeşe.
Piştî ku te “saz bike”yê tikand, pergala te dê gav bi gav, xwe bi xwe bê sazkirin. (Di dema ku sazkirin didome de dikarî komputerê bi kar bînî.) Piştî ku sazkirin qediya, dê hişyariyek derkeve û ji te bipirse ka tu dixwazî bikaranîna CD'ya zindî bidomînî an jî dixwazî komputerê ji nû ve bidî destpêkirin û bi Ubuntu'yê komputerê vekî. Destpêkirina nû hilbijêre û gava ku CD ji CD-Romê derket, CD'yê hilîne û pêl enterê bike. Dema ku komputer dîsa vebû, dê lîsteya PX'yên di komputera te de saz bûne xuya bike. Li jorê Ubuntu heye, di bin wê de Ubuntu'ya ji bo têketina gerînende heye, di bin wê de testkirina bîrê heye û li herî jêr jî Windows heye. bi bişkojkên hêlan ên klavyeyê PX'ya dixwazî vekî hilbijêre û enter bitikîne. Te vebijêrka jortirîn ya Ubuntu'yê hilbijart? Niha Ubuntu vedibe. Di vebûnê de nav û nasnavê ku te di sazkirinê de diyar kiribûn dê ji te bên pirsîn. Ev pirs dê di her vebûnê de derkeve pêberî te. Piştî têketina nav û nasnavê, Ubuntu'ya te vebû.
Pîroz be! Te wekî mirovekî/e kurdîperwer bikaranîna PX'ya kurdî xwest û te saz kir. Niha tu yê bibînî ka bikaranîna wê çiqas xweş û hêsan e.
